Przepisów dotyczących wygaśnięcia umowy o pracę należy szukać w Kodeksie pracy (Oddział 7, art. 63-67). W dokumencie określono okoliczności, w których może dojść do szczególnego ustania stosunku pracy - wygaśnięcia umowy.
Wygaśnięcie umowy o pracę – czym jest
Wygaśnięcie umowy o pracę oznacza, że w pewnych sytuacjach, na skutek określonego zdarzenia, następuje ustanie stosunku pracy. Co ważne, dochodzi to tego z mocy prawa, a więc ani pracodawca, ani pracownik nie muszą dokonywać jakichkolwiek czynności.
Kiedy wygasa umowa o pracę?
Przypadki, w których następuje wygaśnięcie umowy o pracę opisuje zarówno Kodeks pracy, jak i przepisy szczególne. Stanowi o tym art. 63 ustawy Kodeks pracy:
„Umowa o pracę wygasa w przypadkach określonych w kodeksie oraz w przepisach szczególnych.”
Przypadki opisane w Kodeksie pracy to:
- śmierć pracownika,
- śmierć pracodawcy,
- upływ 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania.
Do innych przypadków, określonych w przepisach szczególnych należą np. niezgłoszenie przez pracownika powrotu do pracy w ciągu 7 dni - po rozwiązaniu stosunku pracy z wyboru u innego pracodawcy, (np. pracownik samorządowy – burmistrz) w ciągu 7 dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru ma prawo powrotu do macierzystego pracodawcy.
Innym przykładem przepisu szczególnego, regulującego przypadek wygaśnięcia stosunku pracy jest art. 122 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1459, ze zm.), zgodnie z którym niezachowanie 30-dniowego terminu na zgłoszenie powrotu do pracy, liczonego od dnia zwolnienia ze służby wojskowej, powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że nastąpiło z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy.
Śmierć pracownika
Przepisy Kodeksu pracy stanowią, że w przypadku śmierci pracownika stosunek pracy wygasa z dniem śmierci. Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej (według ustawy o emeryturach i rentach). W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.
Prawami majątkowymi ze stosunku pracy są np. prawo do wynagrodzenia za pracę czy też prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop.
Warto dodać, że na mocy przepisów Kodeksu pracy (art. 93) rodzinie zmarłego pracownika przysługuje odprawa pośmiertna. Jej wysokość uzależniona jest od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
- jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, jest zwolniony z obowiązku wypłaty odprawy. W przypadku jednak, gdy odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest niższe niż wysokość odprawy, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Śmierć pracodawcy
Śmierć pracodawcy również powoduje wygaśnięcie stosunku pracy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dochodzi do przejęcia zakładu pracy przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 Kodeksu pracy (np. w drodze dziedziczenia) lub ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy.
Pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Obowiązek wypłaty odszkodowania obciąża spadkobierców pracodawcy.
Tymczasowe aresztowanie
Ostatnim zdarzeniem opisanym w Kodeksie pracy, po którym następuje wygaśnięcie umowy o pracę jest upływ 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika.
Okres trzech miesięcy trwania tymczasowego aresztu należy liczyć od dnia zatrzymania pracownika. Przed upływem tego terminu, pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę ani rozwiązać jej bez wypowiedzenia bez winy pracownika (w oparciu o przepisy Kodeksu pracy).
Jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika. Przepisu tego nie stosuje się w razie warunkowego umorzenia postępowania, a także w sytuacji, gdy postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia albo amnestii.