Jak najkorzystniej rozwiązać umowę bezterminową

Praktyka pokazuje, że najbardziej pożądanym przez pracodawców sposobem zakończenia stosunku pracy nawiązanego na podstawie umowy bezterminowej jest zawarcie z pracownikiem porozumienia o rozwiązaniu tej umowy, ponieważ pracownikowi co do zasady nie przysługuje prawo odwołania się od takiego porozumienia do sądu pracy. Natomiast niechętnie pracodawcy korzystają z rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, co jest podyktowane wymaganiami stawianymi pracodawcy przy takim sposobie rozstania się z pracownikiem. Należy przy tym podkreślić, że w praktyce każdy przypadek rozwiązania bezterminowej umowy o pracę należy starannie rozważyć w kontekście okoliczności danej sprawy. Z każdym bowiem sposobem zakończenia stosunku pracy wiążą się kwestie praktyczne, które mogą powodować określone skutki prawne dla pracodawcy i pracownika.

Porozumienie stron

Porozumienie stron jest najmniej „kłopotliwym” sposobem zakończenia stosunku pracy. Co więcej, Kodeks pracy nie zawiera w tym zakresie szczegółowych regulacji, ale na podstawie art. 300 k.p. znajdą tu zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego.

Czytaj także: Wypowiedzenie umowy - uprawnienia pracodawcy >>

Porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę powinno być zawarte w formie pisemnej. Wynika to nie tylko z przyczyn czysto praktycznych (jako dowód zawarcia przez pracodawcę i pracownika takiego porozumienia), ale przede wszystkim z treści przepisu, zgodnie z którym, jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron powinno być stwierdzone pismem (art. 77 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Nie wyklucza się jednak konkludentego rozwiązania umowy o pracę w tym trybie (por. wyrok SN z 20 sierpnia 1997 r., I PKN 232/97). Choć przywołane orzeczenie dotyczy literalnie umowy terminowej, to tę zasadę stosuje się też do umowy bezterminowej.

Żaden przepis prawa nie określa treści porozumienia, ale elementem koniecznym będą jednak oświadczenia obu stron co do rozwiązania umowy o pracę. W pozostałym zakresie strony umowy bezterminowej mają swobodę co do ukształtowania treści porozumienia.

W praktyce w umowach bezterminowych najczęściej są spotykane postanowienia dotyczące:

• dodatkowej odprawy wypłacanej pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy,
• wykorzystania przez pracownika przysługującego mu urlopu wypoczynkowego,
• wypłaty ekwiwalentu pieniężnego.

W treści porozumień są zamieszczane również postanowienia – wymagające osobnego komentarza – odnoszące się do:

• przyczyny rozwiązania umowy o pracę. W tym zakresie zwyczajowo wskazuje się, czy rozwiązanie umowy o pracę następuje z przyczyn określonych w art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych (czyli z przyczyn niedotyczących pracowników) czy też z innych przyczyn. Celem wskazania przyczyny jest potwierdzenie przez strony porozumienia, że rozwiązanie umowy bezterminowej stwarza po stronie pracodawcy obowiązek wypłaty odprawy (przewidzianej w art. 8 ww. ustawy) lub brak takiego obowiązku. W praktyce wielokrotnie w porozumieniu wskazuje się dla pozoru, że rozwiązanie umowy o pracę następuje z przyczyn innych niż niedotyczące pracownika (czego wynikiem jest zwolnienie pracodawcy z obowiązku wypłaty odprawy). Należy jednak podkreślić, że tego rodzaju pozorne postanowienia są wobec pracownika bezskuteczne (a więc pracownik może w dalszym ciągu domagać się wypłaty odprawy), jeśli stan faktyczny sprawy jest w rzeczywistości inny, niż wynika to z treści postanowienia,
• zrzeczenia się przez pracownika wszelkich roszczeń wobec pracodawcy. Takie postanowienia w większości przypadków są bezskuteczne wobec pracownika. Wynika to z tego, że są nimi przede wszystkim roszczenia o wypłatę wynagrodzenia za pracę, a tych pracownik nie może się zrzec.

Wypowiedzenie

Forma, treść i długość okresów wypowiedzenia, a także oświadczenia o wypowiedzeniu bezterminowej umowy o pracę zostały uregulowane w Kodeksie pracy. Ponadto przepisy prawa pracy regulują kwestię dopuszczalności wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony.

Warto podkreślić, że niezachowanie przez pracodawcę któregokolwiek z warunków wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony nie powoduje jego nieważności, a jedynie jest wadliwe (co w praktyce budzi wciąż wiele wątpliwości wśród pracodawców). Oznacza to, że nawet jeśli dokonane wypowiedzenie okaże się niezgodne z przepisami prawa pracy, to i tak wywoła skutek w postaci rozwiązania umowy o pracę. Potwierdzał to wielokrotnie Sąd Najwyższy, uznając m.in. że oświadczenie o wypowiedzeniu umowy przesłane do pracownika faksem lub niezawierające przyczyny rozwiązania umowy o pracę jest skuteczne, choć otwiera pracownikowi drogę do dochodzenia roszczeń określonych w art. 45 § 1 k.p. (por. uchwała SN z 2 października 2002 r., III PZP 17/02).

Bez wypowiedzenia

W przypadku rozwiązania umowy o pracę na czas nieokreślony bez zachowania okresu wypowiedzenia zastosowanie znajdą te same zasady co w przypadku rozwiązania tego rodzaju umowy o pracę za wypowiedzeniem. Przy czym dodatkowym elementem jest tutaj wymóg zachowania terminu, w którym rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie jest dopuszczalne. Rozwiązanie umowy o pracę nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania odpowiednio przez pracodawcę lub pracownika wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Czytaj także: Doręczenie pracownikowi pisma o rozwiązaniu umowy o pracę >>

Kluczowym problemem praktycznym przy rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia jest kwestia liczenia 1-miesięcznego terminu. Jednak pewne zasady z tym związane zostały sformułowane przez Sąd Najwyższy, który twierdzi, że 1-miesięczny termin zaczyna biec od dnia, w którym wiadomość o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę została powzięta przez osobę upoważnioną do rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy (por. wyrok z 5 listopada 2003 r. I PK 446/02). Jednak wiadomość ta musi obejmować w dostatecznym stopniu wiarygodne informacje uzasadniające przekonanie pracodawcy, że pracownik dopuścił się czynu nagannego w stopniu usprawiedliwiającym niezwłoczne rozwiązanie umowy o pracę (por. wyrok SN z 21 października 1999 r., I PKN 318/99).

Niezachowanie przez pracodawcę 1-miesięcznego terminu również nie powoduje nieważności dokonanego rozwiązania, a jedynie jego wadliwość formalną.

Podstawa prawna:

• art. 30, art. 36, 36¹, 38–39, art. 45 § 1, art. 52 § 2, art. 55 § 2, art. 84, 177, 300 Kodeksu pracy,
• art. 77 § 2 Kodeksu cywilnego,
• art. 8 i art. 10 ust. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 20 sierpnia 1997 r. (I PKN 232/97, OSNP 1998/10/306),
• wyrok SN z 21 października 1999 r. (I PKN 318/99, OSNP 2001/5/155),
• wyrok SN z 5 listopada 2003 r. (I PK 446/02, „Wokanda” 2004/7–8/42),
• uchwała SN z 2 października 2002 r. (III PZP 17/02, OSNP-wkł, 2002/20/1).