Świadectwo pracy jest swoistym „paszportem” pracownika. Dlatego obowiązek wydania świadectwa o odpowiedniej treści jest zabezpieczane w szczególny sposób przepisami prawa pracy. W związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie wydać pracownikowi świadectwo pracy. Wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą (art. 97 § 1 k.p.). Świadectwo powinno ponadto zawierać określone informacje, w szczególności dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych stanowisk, trybu rozwiązania albo okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy, a także inne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Ponadto w świadectwie pracy zamieszcza się wzmiankę o zajęciu wynagrodzenia za pracę w myśl przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Na żądanie pracownika w świadectwie pracy należy podać także informację o wysokości i składnikach wynagrodzenia oraz o uzyskanych kwalifikacjach (art. 97 § 2 k.p.).
Jeżeli pracodawca wyda świadectwo pracy o treści niezgodnej ze stanem faktycznym, pracownikowi przysługuje roszczenie o jego sprostowanie – najpierw do pracodawcy, później do sądu (art. 97 § 21 k.p.).
Jak zwolnić pracownika, który nie stawia się w pracy >>
Jeżeli pracodawca nie wyda w terminie lub wyda niewłaściwe świadectwo pracy, a pracownik poniesie z tego powodu szkodę, wówczas pracownikowi będzie przysługiwało roszczenie o naprawienie szkody (art. 99 § 1 k.p.).
Zaistnienie po stronie pracodawcy odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 99 § 1 k.p. zależy od łącznego spełnienia następujących przesłanek:
- niewydanie pracownikowi w terminie lub wydanie niewłaściwego świadectwa pracy,
- wystąpienie szkody,
- związek przyczynowy między niewydaniem pracownikowi w terminie lub wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy a powstaniem szkody.
Aby pracownik miał względem pracodawcy roszczenie odszkodowawcze, wspomniane niewydanie lub wydanie niewłaściwego świadectwa pracy musi być bezprawne. Jeżeli zatem pracodawca wyda niewłaściwe świadectwo na skutek błędu i niezwłocznie po wykryciu tego błędu je sprostuje, wówczas nie będzie ponosił odpowiedzialności odszkodowawczej. Podobnie, jeżeli niewydanie świadectwa wynika z okoliczności, za które pracodawca nie odpowiada, np. na skutek działania siły wyższej czy też okoliczności zależnych tylko od pracownika.
Szkoda to różnica między obecnym stanem majątkowym pracownika, a hipotetycznym stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby nie zaszło zdarzenie wywołujące szkodę.
Związek między niewydaniem świadectwa lub wydaniem świadectwa niewłaściwego a szkodą musi być adekwatny. Musi być on zatem przewidywalny, normalny i zwyczajny. Czasem pojęcie adekwatności dookreśla się pojęciem bezpośredniości związku przyczynowego.
Jak wynika z ogólnych zasad dowodzenia, ciężar wykazania, że pracownik poniósł szkodę, spoczywa na pracowniku. To pracownik powinien przedstawić dowody na to: że świadectwa nie otrzymał, że w wyniku braku świadectwa poniósł szkodę, że między niewydaniem świadectwa pracy a szkodą zachodził adekwatny związek przyczynowo-skutkowy. Pracownik musi w szczególności udowodnić, że starał się podjąć pracę, natomiast jego wysiłki nie przynosiły rezultatu z powodu nieposiadania w ogóle lub posiadania wadliwego świadectwa pracy. „Odpowiedniość” treści świadectwa pracy bada się według stanu na dzień jego sporządzenia.
Pozostawanie bez pracy pracownika należy rozumieć szeroko. Będzie nim także praca za wynagrodzenie mniejsze niż wynagrodzenie w sytuacji, w której pracownik dysponowałby odpowiednim świadectwem pracy. Wówczas pracownik może domagać się odszkodowania w wysokości różnicy między zarobkami, jakie otrzymywałby, dysponując odpowiednim świadectwem pracy, a zarobkami, które faktycznie otrzymał.
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą w wyniku pozostawania pracownika bez pracy. Wysokość tego odszkodowania jest jednak ograniczona do wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy z tego powodu, nie dłuższy jednak niż 6 tygodni (art. 99 § 2 k.p.).
Sposób obliczenia odszkodowania określony został w rozporządzeniu MPiPS z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
Wobec szczegółowego unormowania w Kodeksie pracy odpowiedzialności pracodawcy za szkodę wyrządzoną pracownikowi wskutek naruszenia obowiązku wydania świadectwa pracy brak jest podstaw do przyznania pracownikowi wyższego odszkodowania (zadośćuczynienia) od przewidzianego w art. 99 § 2 k.p., czy to na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (art. 415 k.c. lub art. 448 k.c. w zw. z art. 300 k.p.), czy to na podstawie art. 8 k.p. (wyrok SN z 6 października 1998 r. I PKN 376/98).
Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej pracownikowi przez pracodawcę wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy przysługuje pracownikowi niezależnie od przyznanego mu odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.
Odszkodowanie za niewydanie lub wydanie niewłaściwego świadectwa pracy jest instytucją charakterystyczną dla prawa pracy. Z jednej strony wydaje się być konstrukcją typową dla prawa odszkodowań, a z drugiej zawiera ograniczenia co do wysokości kompensaty. Dodatkowo jest tylko jednym z wielu roszczeń, jakie mogą przysługiwać pracownikowi względem pracodawcy. W szczególności nie wyklucza innych roszczeń, choćby z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.
Szczególna ochrona pracownika związana z umożliwieniem mu uzyskania świadectwa pracy o właściwej treści wiąże się z powszechnym wymogiem przedstawiania świadectw pracy wraz z innymi dokumentami aplikacyjnymi.
Podstawa prawna:
- art. 97, 99, 300 Kodeksu pracy,
- art. 415, 448 Kodeksu cywilnego,
- wyrok SN z 6 października 1998 r. I PKN 376/98, OSNP 1999/22/715