Dyżur to pozostawanie pracownika w dyspozycji pracodawcy poza normalnymi godzinami pracy, w wyznaczonym miejscu i czasie, w stałej gotowości do świadczenia pracy.
Ustalając wynagrodzenie za czas dyżuru, należy rozróżnić dwie sytuacje:
- gdy jest on pełniony w zakładzie lub innym wyznaczonym miejscu lub
- jest pełniony poza zakładem pracy, niekoniecznie w domu.
Czas dyżuru zakładowego podlega rekompensacie, bez względu na jego długość czy porę pełnienia. W każdym przypadku podstawową formą zadośćuczynienia jest udzielenie pracownikowi czasu wolnego. Jeżeli zatem pracownik otrzyma czas wolny za okres dyżuru pełnionego poza domem, to za taki czas zachowuje on prawo do normalnego wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymałby, gdyby w tym czasie pracował.
WAŻNE!
Za czas dyżuru pełnionego w domu nie przysługuje ani czas wolny, ani wynagrodzenie.
Jeżeli jednak podczas dyżuru domowego świadczona jest praca, czas przepracowany wlicza się do czasu pracy i gratyfikuje, wypłacając normalne wynagrodzenie i dodatki za nadgodziny.
Wynagrodzenie za czas dyżuru i za czas interwencji w trakcie dyżuru>>
Wynagrodzenie stałe
Za dyżur pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym jego długości. Jeżeli udzielenie czasu wolnego nie jest możliwe, pracodawca może zamiennie wypłacić pracownikowi wynagrodzenie. W takim przypadku pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania według stawki godzinowej lub miesięcznej bądź w razie braku wymienionego składnika – 60% wynagrodzenia.
W celu obliczenia należności za 1 godzinę według składników wynagrodzenia określonych w stawce miesięcznej w stałej wysokości, należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Następnie tak ustaloną stawkę należy pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Przykład
25 czerwca 2009 r. pracownik wynagradzany według stałej stawki wynagrodzenia 3000 zł pełnił 5-godzinny dyżur zakładowy. Pracodawca nie udzielił mu czasu wolnego.
W sytuacji gdy pracodawca nie ma możliwości udzielenia pracownikowi czasu wolnego za dyżur, wówczas jest obowiązany wypłacić za ten czas wynagrodzenie. Aby ustalić jego wysokość, należy:
- miesięczną pensję pracownika podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w czerwcu:
3000 zł : 168 godz. = 17,86 zł/godz.,
- następnie stawkę za jedną godzinę pracy pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru:
17,86 zł/godz. x 5 godz. = 89,30 zł.
W czerwcu pracownik oprócz stałego wynagrodzenia w wysokości 3000 zł powinien otrzymać również wynagrodzenie za czas dyżuru w wysokości 89,30 zł.
Prowizja, akord lub stawka zadaniowa
Pracownikowi wynagradzanemu stawką prowizyjną, akordową lub zadaniową za dyżur zakładowy przysługuje 60% wynagrodzenia. W tym przypadku przy obliczaniu jego wysokości należy stosować rozporządzenie w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
W myśl przepisów tego rozporządzenia podstawę wymiaru wynagrodzenia za czas dyżuru ustala się z 3 miesięcy (bądź 12 w przypadku znacznego wahania składników) poprzedzających miesiąc, w którym miał on miejsce. Następnie wynagrodzenie obliczone jak za urlop należy podzielić przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego określa się to wynagrodzenie, a z otrzymanej w ten sposób stawki godzinowej wyliczyć 60% tej stawki. Tak ustaloną należność za 1 godzinę trzeba pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Przykład
W maju 2009 r. pracownik pełnił 6-godzinny dyżur, za który nie otrzymał czasu wolnego.
Wynagrodzenie prowizyjne pracownika z okresu 3 miesięcy poprzedzających dyżur wynosiło:
- w kwietniu 2009 r. – 4257 zł,
- w marcu 2009 r. – 4451 zł,w lutym 2009 r. – 4305 zł,
- a pracownik przepracował odpowiednio:
- w kwietniu 2009 r – 168 godzin,
- w marcu 2009 r. – 176 godzin,
- w lutym 2009 r. – 160 godzin.
Aby obliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru, ustalamy:
- wynagrodzenie za okres 3 miesięcy:
4257 zł + 4451 zł + 4305 zł = 13 013 zł,
- czas przepracowany w okresie 3 miesięcy:
168 godz. + 176 godz. + 160 godz. = 504 godz.,
- wynagrodzenie za 1 godzinę pracy (wynagrodzenie z 3 miesięcy dzielimy przez czas przepracowany w tym okresie):
13 013 zł : 504 godz. = 25,82 zł/godz.,
- 60% ustalonej stawki godzinowej:
25,82 zł/godz. x 60% = 15,49 zł/godz.,
- wynagrodzenie za 6-godzinny dyżur (stawkę za 1 godzinę dyżuru mnożymy przez liczbę godzin dyżuru):
15,49 zł/godz. x 6 godz. = 92,94 zł.
Pracownik zatrudniony w systemie prowizyjnym za 6-godzinny dyżur w maju powinien otrzymać 92,94 zł.
Jak rekompensować dyżur pełniony w dniu wolnym od pracy>>
Powyższego mechanizmu przeliczeń nie stosuje się, gdy akord, prowizja lub premia zadaniowa przysługują pracownikowi obok stałej płacy zasadniczej określonej w stawce miesięcznej bądź godzinowej. Ponieważ taki pracownik ma wyodrębnione wynagrodzenie wynikające z jego zaszeregowania, określone w stawce miesięcznej lub godzinowej, to tylko ono będzie stanowiło podstawę naliczenia wynagrodzenia za czas dyżuru.
Przykład
W czerwcu 2009 r. pracownik świadczył 3-godzinny dyżur, za który nie otrzymał czasu wolnego. Na jego pensję składa się płaca zasadnicza w wysokości 4000 zł oraz zmienne wynagrodzenie akordowe.
Jeśli pensja pracownika składa się z wynagrodzenia zmiennego (w tym przypadku akord) oraz wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika określonego stawką miesięczną, wówczas przy ustalaniu kwoty pensji za czas dyżuru uwzględnia się jedynie płacę zasadniczą.
Aby ustalić wynagrodzenie za czas dyżuru, należy:
- płacę zasadniczą pracownika podzielić przez czas pracy w miesiącu świadczenia dyżuru (tj. czerwcu):
4000 zł : 168 godz. = 23,81 zł/godz.,
- stawkę za 1 godzinę pracy pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru:
23,81 zł/godz. x 3 godz. dyżuru = 71,43 zł.
Pracownik za 3-godzinny dyżur w czerwcu powinien otrzymać 71,43 zł.
Jeśli podczas dyżuru pracownik wykonuje dodatkowe czynności na rzecz zakładu pracy, wówczas przepracowane przez niego podczas dyżuru godziny należy zaliczyć do czasu pracy. Co więcej muszą być one traktowane jak godziny nadliczbowe ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami. Po pierwsze, godziny te należy zaliczyć na poczet limitu obowiązującego w danym roku kalendarzowym. Po drugie, czas przepracowany, jako że przekracza normy czasu pracy (dyżur jest pełniony poza normalnymi godzinami pracy), obliguje do wypłacenia wynagrodzenia oraz dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Pracodawca może udzielić pracownikowi w zamian czasu wolnego, jednak na zasadach obowiązujących dla pracy nadliczbowej.
Podstawa prawna:
- art. 1515 Kodeksu pracy,