Ze względów profilaktycznych pracodawca musi zapewnić nieodpłatne posiłki pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych. Niektórym pracownikom posiłki profilaktyczne przysługują przez cały rok, zaś innym mogą przysługiwać tylko zimą. Nie ma jednak możliwości, aby pracodawca zwolnił się z obowiązku zapewnienia posiłku profilaktycznego.
- Posiłki profilaktyczne dla pracowników
- Posiłki profilaktyczne przysługujące przez cały rok
- Posiłki profilaktyczne przysługujące zimą
- Wydawanie posiłków profilaktycznych
- Nie można przyznać ekwiwalentu za posiłek profilaktyczny
Posiłki profilaktyczne dla pracowników
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.
Prawo do posiłków mają pracownicy wykonujący prace, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Pracodawca powinien ustalić zasady wydawania posiłków profilaktycznych i napojów, a następnie zamieścić te ustalenia w regulaminie pracy albo innym akcie wewnątrzzakładowym.
Oprócz pojęcia posiłku profilaktycznego można spotkać się z pojęciem posiłku regeneracyjnego. O co tu chodzi? Otóż posiłek regeneracyjny przysługiwał na podstawie nieobowiązującej od wielu lat uchwały nr 134 Rady Ministrów z dnia 8 października 1984 r. w sprawie zasad wydawania posiłków profilaktycznych i regeneracyjnych wzmacniających pracownikom zatrudnionym w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub szczególnie uciążliwych (M.P. z 1984 r. Nr 25, poz. 168). Stąd właśnie posiłki przysługujące pracownikom zwyczajowo określa się jako regeneracyjne – chociaż obecnie prawidłowo należałoby je nazywać posiłkami profilaktycznymi.
Posiłki profilaktyczne przysługujące przez cały rok
Pracodawca zapewnia posiłki profilaktyczne przez cały rok pracownikom wykonującym prace:
- związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet;
- związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 100C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 250C;
- pod ziemią.
Ponadto pracodawca powinien zapewniać posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.
Posiłki profilaktyczne przysługujące zimą
Niektórym pracownikom pracodawca jest zobowiązany zapewniać posiłki profilaktyczne w okresie zimowym - od 1 listopada do 31 marca. Chodzi tu o pracowników, którzy na otwartej przestrzeni wykonują prace związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej:
- 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn,
- 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.
Na prawo do posiłków nie wpływa temperatura powietrza, jaka występuje w czasie okresu zimowego. Nie ma też znaczenia, czy niskie temperatury będą się utrzymywały przed 1 listopada i po 31 marca, czy nie.
Wydawanie posiłków profilaktycznych
Pracownicy powinni otrzymywać posiłki profilaktyczne w formie jednego dania gorącego, odpowiednio kalorycznego – jego wartość kaloryczna powinna wynosić około 1000 kcal. Posiłki powinny zawierać około:
- 50-55% węglowodanów,
- 30-35% tłuszczów,
- 15% białek.
Przepisy dopuszczają, aby pracodawca zapewniał pracownikowi możliwość spożycia posiłku w czasie pracy w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego. W szczególności może przekazać pracownikowi:
- produkty umożliwiające przygotowanie posiłku we własnym zakresie,
- bony, talony, kupony oraz inne dowody uprawniające do otrzymania na ich podstawie produktów lub posiłku.
Taki sposób wywiązania się z obowiązku zapewnienia posiłku jest możliwy, jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych nie ma możliwości wydawania pracownikowi posiłku w formie gorącego dania.
Nie można przyznać ekwiwalentu za posiłek profilaktyczny
Nie ma możliwości, aby pracodawca zwolnił się z obowiązku zapewnienia posiłku profilaktycznego przez przyznanie pracownikom ekwiwalentu pieniężnego. Również pracownicy nie mogą zrezygnować z przysługujących im posiłków.
Posiłki profilaktyczne należy wydawać pracownikom w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie. Powinny być wydawane w czasie regulaminowych przerw w pracy, w zasadzie po 3-4 godzinach pracy.
Pracodawca powinien zapewnić zachowanie odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych przygotowywania oraz spożywania posiłków.
Podstawa prawna:
art. 232 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 ze zm.)
§ 3–4 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. Nr 60, poz. 279 ze zm.)