Godziny nadliczbowe - przekroczenie normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy
Gdy prawo do dodatku z tytułu przekroczenia przeciętnie tygodniowej normy czasu pracy zbiega się z dodatkiem, o którym mówi art. 151 1 § 1 kodeksu pracy (z tytułu przekroczenia normy dobowej czasu pracy), przysługuje tylko jeden dodatek z tego właśnie artykułu.
Jak wyliczyć godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy?
W tym celu, od sumy godzin nadliczbowych przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym, należy odjąć godziny, za które pracodawca wypłacił już pracownikowi dodatek z tytułu dobowych godzin nadliczbowych (lub za te godziny został udzielony czas wolny na podstawie art. 151 2 § 1 lub 2 kodeku pracy) i uzyskana różnica będzie stanowiła godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy.
Polecany produkt: Kodeks pracy w praktyce - PDF
Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, w okresie rozliczeniowym obejmującym jeden miesiąc kalendarzowym, w grudniu 2014 r. powinien przepracować 168 godzin (zgodnie z zasadami obliczania wymiaru czasu pracy określonymi w art. 130 § 1 kodeksu pracy). W wyniku przeliczenia ilości godzin nadliczbowych przepracowanych przez pracownika wynikało, że w sumie w miesiącu grudniu 2014r. przepracowała 198 godzin. W celu obliczenia ilości godzin nadliczbowych należy w pierwszej kolejności od 198 godzin odjąć 168 godzin, które pracownik powinien przepracować w tym miesiącu. Z dokonanego działania wynika, iż pracownik przepracował 30 godzin nadliczbowych w opisywanym okresie rozliczeniowy. W celu wyliczenia godzin nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnie tygodniowej normy czasu pracy, od 30 godzin nadliczbowych należy odjąć godziny nadliczbowe przepracowane z uwagi na przekroczenie normy dobowej czasu pracy. Przykładowo będzie to 20 godzin, za które to pracownikowi przysługuje wynagrodzenie oraz dodatek 50% lub 100 zgodnie z dyspozycją art. 151 1 § 1 kodeksu pracy (lub za te godziny zostanie udzielony czas wolny na podstawie art. 151 2 § 1 lub 2 kodeku pracy). Za pozostałe 10 godzin, należy pracownikowi po zakończeniu okresu rozliczeniowego wypłacić wynagrodzenie wraz z dodatkiem 100% za każdą z tych godzin lub udzielić czas wolny w oparciu o zasady określone w art. 151 2 § 1 lub 2 kodeku pracy.
Wynagrodzenie i dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych
Kiedy będzie pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie i dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnie tygodniowej normy czasu pracy?
Dodatek z tytułu przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej będzie przysługiwał przede wszystkim w tych przypadkach, gdy pracownik świadczył pracę w dniu wolnym od pracy, nie otrzymując w zamian innego dnia wolnego. Wprowadzenie wyższej stawki dodatku może pełnić funkcję prewencyjną, wymuszającą na pracodawcy realne stosowanie zasady pięciodniowego tygodnia pracy. Powyższe twierdzenie potwierdza Stanowisko Komisji Prawnej Głównego Inspektora Pracy z 8 grudnia 2004 r. w sprawie zatrudniania pracowników w dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Zgodnie z art. 1513 kodeksu pracy pracownikowi, który ze względu na okoliczności przewidujące dopuszczalność pracy w godzinach nadliczbowych tj. konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz szczególnych potrzeb pracodawcy, wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy, udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym. Jeżeli polecenie pracy w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, na skutek nie oddania tego dnia wolnego, spowoduje przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, pracownik w takiej sytuacji prawnej, zgodnie z art. 151 1 § 2 kodeksu pracy nabywa prawo do wynagrodzenia powiększonego o dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia. Jeżeli polecenie pracy w takim dniu spowoduje również przekroczenie dobowej normy czasu pracy, wynagrodzenie pracownika za takie godziny zgodnie z art. 151 1 § 1 pkt. 2 kodeksu pracy, zostaje powiększone o 50% dodatek. Jeżeli jednak przekroczenie dobowej normy czasu pracy wystąpiło w takim dniu wolnym w nocy, niedzielę, święto niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, oraz w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, pracownik nabywa na podstawie art. 151 1 § 1 kodeksu pracy, prawo do normalnego wynagrodzenia powiększonego o 100% dodatek.
Wykonywanie pracy ponad ustalony w umowie wymiar czasu pracy niepełnoetatowca
Z drugim przypadkiem kiedy pracownikowi będzie przysługiwała wyższa stawka dodatku spowodowana przekroczeniem normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy, będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy pracownik świadczy pracę w dobowym wymiarze wyższym niż ustalony, jednak nieprzekraczającym obowiązującej normy czasu pracy.
Taka sytuacja może mieć miejsce w systemie równoważnego czasu pracy. Przekroczenie ustalonego wymiaru dobowego, które nie przekracza normy dobowej, nie jest pracą nadliczbową w skali doby, wobec czego jeśli przedłużony wymiar dobowy nie zostanie zrekompensowany w inne dni czasem wolnym, pracownikowi będzie przysługiwał dodatek z tytułu przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej.
Pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy, w dany dzień miał pracować 4 godziny, lecz faktycznie pracował 8, wobec czego norma dobowa nie została przekroczona, jednak wskutek zwiększenia dobowego wymiaru czasu pracy, mogło dojść do przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej.
Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych wynikające z przekroczenia normy przeciętnej powinno być płatne po zakończeniu okresu rozliczeniowego.
Do przypadków przekroczenia normy przeciętnie tygodniowej odniósł się również w uzasadnieniu swojej uchwały z dnia 15 lutego 2006 r. Sąd Najwyższy - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (II PZP 11/2005) gdzie między innymi stwierdził, że pracownik, któremu w zamian za pracę w niedziele lub święta, pracodawca udzielił przysługujących dni wolnych od pracy w terminach wskazanych w art. 151 11 § 1 kodeksu pracy, nie będzie uprawniony do dodatku za pracę w niedzielę lub święto na podstawie art. 151 11 § 2 in fine i § 3 kodeksu pracy w wysokości określonej w art. 151 1 § 1 pkt 1 kodeksu pracy, ale może uzyskać jedynie dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym na podstawie art. 1511 § 2 kodeksu pracy, z uwzględnieniem godzin nadliczbowych przepracowanych w niedziele i święta ponad dobową maksymalną miarę czasu pracy. Zdaniem Sądu dodatek taki przysługuje za przepracowane w niedziele lub święta godzin pracy ponad dobową miarę czasu pracy, które nie zostały w pełni zrównoważone przez wykorzystanie dni wolnych od pracy lub w inny sposób, np. skrócenie godzin pracy w inne dni okresu rozliczeniowego i wpłynęły na przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w tym okresie. Dotyczy to przypadków, w których pracownik w niedzielę lub święto pracował dłużej niż wynosi jego dobowa norma czasu pracy, a w zamian uzyskał dzień wolny od pracy, który nie rekompensuje mu nadgodzin przepracowanych ponad obowiązujący go maksymalny dobowy wymiar czasu pracy, co sprawia, że te godziny nadliczbowe, które wpłynęły na przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, powinny być dodatkowo wynagradzane na podstawie art. 151 1 § 2 kodeksu pracy, ponieważ wskutek udzielenia dnia wolnego od pracy nie podlegają dodatkowemu wynagrodzeniu zgodnie z art. 15111 § 2 in fine i § 3 kodeksu pracy, w wysokości określonej w art. 151 1 § 1 pkt 1 kodeksu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia normy dobowej czasu pracy
Pracownik zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy w niedzielę z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy wykonywał pracę przez 12 godzin. Pracodawca zgodnie z dyspozycją art. 151 11 § 1 pkt.1 pkt. 1 kodeksu pracy, w ramach obowiązującego pracownika okresu rozliczeniowego czasu pracy, w zamian za pracę w niedzielę w okresie 6 dni kalendarzowych następujących po tym dniu, udzielił pracownikowi dnia wolnego. Zgodnie z wskazanym wyżej orzeczeniem sądu, gdy pracodawca na zasadach określonych w art. 1512 § 1 lub 2 kodeksu pracy nie udzieli czasu wolnego za 4 godziny pracy w niedzielę, to te godziny zostaną po zakończeniu okresu rozliczeniowego, (w którym to opisywana praca była wykonywana) potraktowane jako godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy.
Kolejny przypadek wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy wynika z wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, pomiędzy dobami pracowniczymi.
Zgodnie z stanowiskiem Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 13 września 2013 r., w sprawie tzw. ”czarnych dziur”, pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Kodeks pracy przewiduje dwie normy czasu pracy: dobową (8 godzin) i tygodniową (przeciętnie 40 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym).
Gdy praca wykonywana w określonych godzinach nie może być zakwalifikowana jako praca nadliczbowa na dobę, gdyż nie przypada w dobie pracowniczej, a między kolejnymi dobami pracowniczymi, to powinna być ona rozliczona jako praca nadliczbowa wynikająca z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Za każdą godzinę takiej pracy przysługuje pracownikowi oprócz normalnego wynagrodzenia, dodatek w wysokości 100 % wynagrodzenia.
Praca w godzinach nadliczbowych - rekompensowanie czasem wolnym
Pracowni zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy, pracujący na zmiany, w poniedziałek pracował zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy wykonywał pracę na I zmianie od 7.00 do godziny 15.00 . Zgodnie z rozkładem czasu pracy, we wtorek miał przyjść do pracy na II zmianę i świadczyć pracę od godziny 14.00 do 22.00. Z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy, pracownik w wyniku polecenia pracodawcy we wtorek stawił się do pracy o godzinie 8.00 i wykonywał pracę do godziny 10.00 a potem stawił się do pracy na II zmianę zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy (pracę wykonywał od 14.00 do 22.00).
Z uwagi na przedstawione stanowisko ministerstwa, dwie godziny pracy t.j od 8.00 do 10.00 we wtorek, należy potraktować jako godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy przeciętnie tygodniowej czasu pracy. Godziny te wystąpiły bowiem w okresie pomiędzy dobą poniedziałkową (która rozpoczęła się w poniedziałek o godzinie 7.00 i trwała do 7.00 we wtorek) a dobą wtorkową (która rozpoczęła się we wtorek o godzinie 14.00 i trwała do 14.00 we środę). Definicja legalna doby pracowniczej wynika z art. 128 § 3 pkt. 1 kodeksu pracy i stanowi, że przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna prace zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych oraz w niedzielę i święto pracowników korpusu służby cywilnej