Badanie trzeźwości pracownika - co to jest?
Badanie trzeźwości pracownika to sprawdzenie za pomocą alkomatu lub badań moczu czy krwi czy pracownik jest pod wpływem alkoholu. Spożywanie alkoholu w miejscu pracy albo stawienie się w pracy pod wpływem alkoholu uprawnia pracodawcę do niedopuszczenia pracownika do wykonywania pracy bądź odsunięcia go od wykonywania pracy. Traktuje o tym art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Ponadto, praca nietrzeźwego pracownika jest niezgodna z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy. Pracownik może przy tym zrobić krzywdę sobie, innej osobie czy narazić pracodawcę na szkodę materialną. Jeśli pracownik stawi się do pracy nietrzeźwy, pracodawca może ukarać go na różne sposoby:
- kara upomnienia lub nagany,
- kara pieniężna,
- rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenie z winy pracownika (tzw. dyscyplinarka).
Rozwiązanie umowy o pracę to ostateczność. Można zastosować ją w przypadku ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. Praca pod wpływem alkoholu należy do takich przewinień, w szczególności w przypadku kilkukrotnego przyjścia do pracy po wpływem alkoholu. Ważne też, aby pracodawca posiadał dowody świadczące o ciężkim naruszeniu przez pracownika obowiązków pracowniczych. Problem jednak polega na tym, czy pracodawca, który podejrzewa, że pracownik jest nietrzeźwy, może zbadać go alkomatem? Czy prawo mu na to pozwala? Co z informacją o stanie trzeźwości pracownika? Czy to są dane osobowe dotyczące zdrowia pracownika?
Badanie trzeźwości pracownika - prawo
Aktualnie przepisy prawa nie przewidują wprost możliwości badania pracownika na obecność alkoholu czy innych środków odurzających przez pracodawców. Przywołany wyżej art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stanowi jedynie o obowiązku niedopuszczenia pracownika do pracy w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że znajduje się on pod wpływem alkoholu:
Art. 17. 1. Kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji powinny być podane pracownikowi do wiadomości.
2. Uprawnienia kierownika zakładu pracy, o którym mowa w ust. 1, służą również organowi nadrzędnemu nad danym zakładem pracy oraz organowi uprawnionemu do przeprowadzenia kontroli zakładu pracy.
3. Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, o którym mowa w ust. 1, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Do badania stanu trzeźwości stosuje się przepisy, wydane na podstawie art. 47 ust. 2.
Jasne jest więc, że badanie stanu trzeźwości na żądanie kierownika zakładu pracy/pracodawcy/osoby przez niego upoważnionej w wyżej omówionym przypadku możliwe jest przez organ powołany do ochrony porządku publicznego, czyli np. przez funkcjonariusza Policji. a co z pracodawcą? Czy sam może zbadać alkomatem stan trzeźwości pracownika? W obecnym stanie prawnym niestety brakuje przepisów zezwalających pracodawcy na wyrywkowe badanie stanu trzeźwości pracownika. W niektórych branżach jest to jednak pożądane. Taka kontrola pozwoli na bezpieczniejszą pracę i sprawną jej organizację. W praktyce pracodawcy często sprawdzają swoich pracowników. Jest to powszechne zjawisko np. w budownictwie, gdzie nagminnie zdarzają się sytuacje picia alkoholu w trakcie pracy.
Czego brakuje w obecnym stanie prawnym? Możliwości przeprowadzania przez pracodawców samodzielnych, prewencyjnych kontroli stanu trzeźwości pracowników. Obecnie można to robić tylko w przypadkach, gdzie jest uzasadnione podejrzenie, że pracownik jest w stanie po spożyciu alkoholu lub spożywał alkohol w czasie pracy. Dodatkowo taka kontrola może odbyć się tylko przez uprawnione służby, co stanowi znaczne utrudnienie dla pracodawców. Dodatkowo, wielu pracodawców zrezygnowało z przeprowadzania samodzielnej kontroli trzeźwości po wydaniu opinii Prezesa UODO, który stwierdził, iż wyniki kontroli trzeźwości stanowią informację o stanie zdrowia, a ta stanowi dane osobowe. Takie dane mogą być przetwarzane jedynie z inicjatywy pracownika i tylko za jego zgodą. Jak więc badać pracowników bez narażenia się na prawne konsekwencje? Pracodawcy stają przed wyborem - naruszenia przepisów BHP lub przepisów o ochronie danych osobowych.
Badanie trzeźwości pracownika - nowe przepisy
Problem ten ma rozwiązać nowelizacja Kodeksu pracy. Dłuższy czas trwają prace nad wprowadzeniem nowych przepisów, które pozwolą pracodawcom wyrywkowo i prewencyjnie badać pracowników na obecność alkoholu i innych substancji odurzających. Jest to niezmiernie ważne dla przedsiębiorców, którzy od 2019 r. zabiegali o to. Powstał więc projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (UD211), który dopuszcza taką możliwość. Nowe przepisy regulują dwie sytuacje:
- badanie trzeźwości pracownika w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik znajduje się w stanie po spożyciu lub spożywał alkohol w czasie pracy;
- badanie prewencyjne na obecność alkoholu w organizmie pracownika.
Kwestia badania trzeźwości pracowników przez pracodawcę będzie uregulowana w Kodeksie pracy. Artykuł 17 z ustawy o wychowywaniu w trzeźwości zostanie przeniesiony do KP, co ma przyczynić się do przejrzystości przepisów prawa pracy.
Badanie pracownika na obecność narkotyków
Nowa ustawa rozwiązuje również problem badania pracownika na obecność narkotyków w organizmie. Obecnie nie ma podstawy prawnej do przeprowadzania takiego badania nawet przez funkcjonariuszy Policji. Nie ma także wyraźnej podstawy prawnej obowiązku pracodawcy niedopuszczenia do pracy pracownika, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że jest w stanie po użyciu narkotyków lub zażywał je w czasie pracy.
Ustawa ma wejść w życie w III kwartale 2021 r.
Polecamy: Kodeks pracy 2021. Praktyczny komentarz z przykładami
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dziennik Ustaw rok 2019 poz. 2277)