Chałupnictwo czyli praca w systemie nakładczym
Praca nakładcza jest jedną z form zatrudnienia. Jako że nie opisuje jej ani Kodeks pracy ani Kodeks cywilny może budzić pewne wątpliwości i rodzić pytania. Czym zatem jest praca w systemie nakładczym?
Regulacji prawnych, dotyczących pracy nakładczej, należy szukać w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Dlaczego nie w Kodeksie pracy? Ponieważ praca nakładcza nie nawiązuje stosunku pracy.
Czym jest praca nakładcza?
Pracę nakładczą, potocznie nazywaną chałupnictwem, często określa się jako połączenie umowy o pracę z umową o dzieło. Z czego wynika takie porównanie? Pracę w systemie nakładczym wykonuje się w domu, w dowolnych godzinach pracy, ustalanych przez wykonawcę. Osoba zlecająca pracę nie nadzoruje jej wykonywania i nie może pracownikowi wydawać poleceń służbowych. Tu najważniejszy jest efekt (dzieło). Dlatego, na podstawie porozumienia, wykonawca pracy powinien, w określonym czasie, dostarczać produkty i rozliczać się z wykonywanych zadań.
Zatrudnienie pracownika na podstawie umowy o pracę nakładczą skutkuje dla pracodawcy różnymi obowiązkami (opisanymi w Rozporządzeniu – m. in. prawo do urlopu, BHP, akta osobowe), podobnie jak w przypadku zatrudniania pracowników na podstawie umowy o pracę. Natomiast wykonawcy mają również podobne prawa pracownicze.
Umowa o pracę nakładczą
Rozporządzenie określa, że umowa o pracę nakładczą powinna być zawarta na piśmie, z określeniem rodzaju umowy i jej podstawowych warunków, a w szczególności rodzaju pracy i terminu jej rozpoczęcia oraz zasad wynagradzania. Umowę zawiera się na okres próbny, na czas określony, na czas wykonania określonej pracy lub na czas nieokreślony. Okres próbny nie może przekraczać 3 miesięcy. Jeżeli w umowie nie ma odmiennych postanowień nakładca (pracodawca) jest obowiązany zapewnić wykonawcy (pracownikowi) surowce, materiały lub inne przedmioty oraz narzędzia, maszyny i urządzenia niezbędne do wykonywania pracy nakładczej, jak również do utrzymywania w należytym stanie technicznym maszyn i urządzeń - z wyjątkiem bieżącej konserwacji.
Wynagrodzenie i ilość pracy
Rozporządzenie określa ilość pracy nakładczej i wynagrodzenie za wykonaną pracę. Czytamy w nim: w umowie strony określają minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Minimalna ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia. Jeżeli praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia.
Rozwiązanie umowy i świadectwo pracy
Umowa o pracę nakładczą może być rozwiązana w każdym czasie na mocy porozumienia stron. Dwutygodniowe wypowiedzenie dotyczy umów zawartych na okres próbny. Miesięczne, umów zawartych na czas nieokreślony. Okres wypowiedzenia kończy się ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego. Kwestie rozwiązania umowy bez wypowiedzenia oraz sytuacji, w których nakładca nie może wypowiedzieć umowy reguluje Rozporządzenie.
W związku z rozwiązaniem umowy nakładca jest obowiązany niezwłocznie wydać wykonawcy świadectwo pracy nakładczej. W świadectwie pracy nakładczej nakładca zamieszcza informację o okresie pracy nakładczej, w którym wykonawca uzyskał wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia. W przypadku niewydania lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy, stosuje się przepisy zawarte w art. 99 Kodeksu pracy.
Ubezpieczenia z tytułu pracy nakładczej
Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą, która świadczy pracę we własnym domu, podlega - na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.) - obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu. Obowiązek ten trwa od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia wykonywania umowy do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Nakładca nie podlega natomiast ubezpieczeniu wypadkowemu. Może natomiast - na własny wniosek - zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego.
Osoba wykonująca pracę nakładczą obowiązkowo podlega również - na podstawie art. 66 ust. 1, lit. d ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm.) - ubezpieczeniu zdrowotnemu. W przypadku wykonywania równocześnie umowy o pracę nakładczą i np. umowy zlecenia, składka zdrowotna jest obowiązkowa z obydwu tych tytułów.
Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentownymi z kilku tytułów (zbieg ubezpieczeń), w tym m.in. z tytułu wykonywania pracy nakładczej i jednocześnie prowadzenia działalności gospodarczej, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tego tytułu, który powstał najwcześniej.
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą.
Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.