Obowiązki pracodawcy dotyczące wynagrodzenia
Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do:
- wypłacania wynagrodzenia w stałym i ustalonym z góry terminie;
- wypłacania wynagrodzenia płatnego miesięcznie z dołu, najpóźniej w ostatnim dniu miesiąca. Termin wypłaty wynagrodzenia powinien być podany pracownikom do wiadomości w regulaminie pracy (art. 1041 § 1 pkt 5 KP). Od powyższej zasady dopuszczalne są wyjątki przepisami regulującymi w szczególny sposób prawa i obowiązki niektórych kategorii pracowników, np. nauczycieli akademickich, którzy mają prawo do wynagrodzenia "z góry". Stosując ta samą zasadę, tzn. z dołu, w terminach określonych przepisami prawa pracy, pracodawca ma obowiązek wypłacać składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy dłuższe niż miesiąc;
- wypłacania wynagrodzenia w dni robocze. Jeżeli tak ustalony dzień wypłaty wynagrodzenia nie jest dniem roboczym, pracodawca ma obowiązek wypłacić wynagrodzenie w dniu roboczym poprzedzającym dzień wolny od pracy planowany jako dzień wypłaty wynagrodzenia;
- wypłacania zaliczki na poczet wynagrodzenia uzależnionego od ilości wykonanej pracy. Pracodawca obowiązany jest wypłacić pracownikom zaliczkę w terminie określonym dla wypłaty wynagrodzenia, a po ustaleniu pełnego wynagrodzenia obowiązany jest wypłacić pracownikowi pozostałą kwotę wynagrodzenia.
Wymagalność wynagrodzenia
Terminy, w których pracodawca ma obowiązek wypłacenia pracownikom wynagrodzenia za pracę, oznaczają datę wymagalności wynagrodzenia. Niedotrzymanie terminów wypłaty wynagrodzenia uzasadnia żądanie zapłaty ustawowych odsetek od niespełnionego w terminie świadczenia majątkowego.
Odsetki z tytułu opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia za pracę przysługują pracownikowi za czas opóźnienia także w części, od której pracodawca odprowadził składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych (uchw. SN z 19.9.2002 r., III PZP 18/02, OSNP 2003, Nr 9, poz. 214).
Rekomendowany produkt: Lista płac - sporządzanie i korekta w praktycznych rozliczeniach
Roszczenie pracownika z tytułu wynagrodzenia za pracę wygasa w zakresie, w jakim pracodawca odprowadził składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych (wyr. SN z 25.5.2005 r., I PK 241/04, OSNP 2006, Nr 1-2, poz. 14). W razie znacznego spadku wartości pieniądza między datą wymagalności świadczenia a jego spełnieniem pracownik ma prawo domagać się na podstawie art. 3581 § 3 KC w zw. z art. 300 KP waloryzacji wynagrodzenia (wyr. SN z 8.10.1996 r., I PRN 114/96).
Zadaj pytanie: FORUM
Opóźniając się z wypłatą wynagrodzenia w stałym terminie, podanym wcześniej do wiadomości pracowników, pracodawca jako dłużnik pozostaje w zwłoce wobec pracownika-wierzyciela. Taką wypłatę składników należnego wynagrodzenia za pracę pracownik może rozliczyć w pierwszej kolejności na zaspokojenie związanych z długiem pracodawcy zaległych odsetek (art. 451 § 1 zd. 2 KC w zw. z art. 300 KP) (wyr. SN z 7.5.1998 r., I PKN 88/98, OSNAPiUS 1999, Nr 9, poz. 306).
Zgodnie z wyr. SN z 1.10.1999 r. (I PKN 142/99, OSNAPiUS 2001, Nr 3, poz. 68) art. 85 § 1 i art. 86 KP, określające termin i sposób wypłaty wynagrodzenia za pracę, nie mają zastosowania w sytuacji przeniesienia do Polski części wynagrodzenia pracownika zatrudnionego za granicą. Przypadek ten traktowany jest jako odrębna umowa wykonywana przez pracodawcę na zlecenie pracownika.
Przez pojęcie "dni wolne" należy rozumieć zarówno dni wynikające z ustawy z 18.1.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 ze zm.), dni wolne od pracy uznane w przepisach szczegółowych (np. branżowych - Dzień Górnika), jak również dni wolne od pracy wynikające z 5-dniowego tygodnia pracy.
W wyroku SN w wyr. z 11.1.2006 r. (II PK 113/05, OSNP 2006, Nr 23-24, poz. 348, s. 980), czytamy, że pracodawca „nie może być zwolniony z obowiązku wypłacenia wynagrodzenia za pracę z tego powodu, że stanowi to dla niego nadmierne obciążenie finansowe.”
Odsetki
Żądanie zapłaty odsetek od niewypłaconego w terminie wynagrodzenia za pracę nie jest uzależnione od wykazania przez pracownika szkody. Do zasądzenia odsetek od niewypłaconego w terminie wynagrodzenia za pracę pracownik nie musi składać odrębnego wniosku. Nie domagając się zasądzenia odsetek od niewypłaconego w terminie wynagrodzenia za pracę, pracownik zgłasza roszczenie w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania. Na podstawie art. 4771 KPC sąd pracy jest więc obowiązany z urzędu orzec ponad żądanie i zasądzić od pracodawcy odsetki z tytułu nieterminowo wypłaconego lub niewypłaconego wynagrodzenia za pracę (wyr. SN z 21.7.1994 r., I PRN 42/94, OSNAPiUS 1994, Nr 12, poz. 192). Odsetki za opóźnienie w płatności sumy pieniężnej wyrażonej w walucie obcej przysługują wierzycielowi (pracownikowi) w tej samej walucie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (uchwała połączonych izb SN: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 12.6.1981 r., V PZP 3/81, OSNCP 1982, Nr 7, poz. 92).
Opóźnienia w wypłacie wynagrodzeń pracownikom
Odpowiedzialność karno-administracyjna
Niedopełnienie obowiązku wypłacenia wynagrodzenia w terminie uzasadnia pociągnięcie pracodawcy do odpowiedzialności karno-administracyjnej na podstawie art. 282 § 1 pkt 1 KP.
Obowiązek zwrotu nienależnego wynagrodzenia
Pracodawca jest obowiązany wypłacić wynagrodzenie należne pracownikowi. Nie dopełnia tego obowiązku pracodawca, który wypłacił pracownikowi wynagrodzenie wyższe od należnego. Wypłata zarobków w kwocie wyższej niż umówiona przez osobę nieuprawnioną do dokonywania w imieniu pracodawcy czynności z zakresu prawa pracy - jako czynność faktyczna - nie wywołuje zmiany warunków wynagrodzenia wynikających z umowy o pracę (wyr. SN z 12.12.2001 r., I PKN 711/00, OSNP 2003, Nr 23, poz. 563). W przypadku bezpodstawnego przysporzenia majątkowego pracodawca ma prawo żądać od pracownika zwrotu części wynagrodzenia na podstawie przepisów tytułu V księgi trzeciej Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i n.). Pracownik może skutecznie bronić się przed takim żądaniem, wykazując, że nienależne świadczenie pracodawcy wydatkował i nie jest wzbogacony. Przypisanie pracownikowi obowiązku liczenia się ze zwrotem nienależnie pobranego wynagrodzenia za pracę (art. 409 w zw. z art. 405 KC i art. 300 KP) musi uwzględniać, że zgodnie z art. 18 KP pracodawca może indywidualnym aktem przyznać pracownikowi wynagrodzenie w rozmiarze większym niż wynikający z obowiązujących przepisów płacowych (wyr. SN z 20.6.2001 r., I PKN 511/00, OSNP 2003, Nr 9, poz. 218).
Kontrola prawidłowości wypłacania wynagrodzenia
Pracownikowi przysługuje prawo kontrolowania prawidłowości wypłacania wynagrodzenia. Na żądanie pracownika pracodawca jest zobligowany udostępnić do wglądu dokumenty, na podstawie których ustalono wysokość wynagrodzenia pracownika. Gdy pracodawca narusza obowiązek prawidłowego prowadzenia dokumentacji w zakresie wynagrodzenia za pracę w stopniu uniemożliwiającym pracownikowi kontrolę prawidłowości dokonanej zapłaty, pokwitowanie przez pracownika tej zapłaty nie zwalnia pracodawcy od obowiązku wykazania, że wynagrodzenie lub inne świadczenie zostało wypłacone w należnej wysokości (wyr. SN z 20.11.2007 r., II PK 81/07, OSNP 2009, Nr 1-2, poz. 5). Przepis art. 85 § 5 KP nie określa, komu pracodawca ma obowiązek udostępnić dokumenty płacowe. Powinien umożliwić zbadanie tych dokumentów zainteresowanemu pracownikowi oraz osobie przez niego wskazanej. Pracodawca nie ma obowiązku udostępniać dokumentów płacowych na żądanie związku zawodowego. Zawarta w art. 8, art. 23 ust. 1 i art. 26 pkt 3 ustawy o związkach zawodowych legitymacja do kontrolowania przez związki zawodowe przestrzegania prawa pracy oznacza także kompetencje do kontrolowania wysokości wynagrodzeń pracowników; nie oznacza natomiast uprawnienia do żądania od pracodawcy udzielenia informacji o wysokości wynagrodzenia pracownika bez jego wyraźnej zgody. Podanie przez pracodawcę bez zgody pracownika wysokości jego wynagrodzenia za pracę może stanowić naruszenie dobra osobistego w rozumieniu art. 23 i 24 KC [uchw. SN(7) z 16.7.1993 r., I PZP 28/93, OSNCAP 1994, Nr 1, poz. 2].
Odsetki od nieterminowej wypłaty wynagrodzenia i innych świadczeń
Sankcje
Aby zapewnić skuteczną ochronę wynagrodzenia ustawodawca wprowadził szereg sankcji za łamanie wynikających z niego obowiązków.
Pierwsza z nich ujęta jest w art. 281 KP, zgodnie z którym kto będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:
- nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
- pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem
- podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Kolejna zawarta jest w art. 282 KP, zgodnie z którym kto wbrew obowiązkowi: nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Trzecia wynika z art. 218 KK, zgodnie z którym:
§ 1. Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Osoba określona w § 1, która będąc zobowiązana orzeczeniem sądu do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, obowiązku tego nie wykonuje, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.