Zdarza się tak, że kobieta chce lub potrzebuje skorzystać z urlopu macierzyńskiego jeszcze przed porodem. Częściej kobiety korzystają ze zwolnień lekarskich, ale jak najbardziej można wykorzystać część urlopu przed porodem. Poniżej wyjaśnienie ile tygodni takiego urlopu przysługuje i co najważniejsze jaki wniosek złożyć oraz co powinien zawierać.
Urlop macierzyński przed porodem 2024 i 2025 r.
Urlop macierzyński przed porodem dotyczy kobiet, które są zatrudnione i mają status pracownika. Część urlopu, w wymiarze do 6 tygodni, może być udzielona przed przewidywaną datą porodu. W aktualnym stanie prawnym nie ma minimalnego okresu tej części urlopu macierzyńskiego, jest jedynie maksymalny - owe 6 tygodni. Dopuszczalne jest wykorzystanie nawet kilku dni urlopu macierzyńskiego przed porodem.
Jednak nie może dojść do sytuacji, że kobieta przed porodem wykorzysta ⅔ czy całość urlopu macierzyńskiego. Skorzystanie z części urlopu przed porodem nie jest obowiązkiem pracownicy, jest to całkowicie dobrowolne. Pracodawca obowiązany jest do udzielenia tego urlopu pracownicy, chociaż przepisy nie przewidują tego jednoznacznie. Mając jednak na uwadze wykładnie funkcjonalną i systemową - tak być powinno.
Jak podkreśla jeden z wybitnych teoretyków i praktyków prawa pracy, prof. Arkadiusz Sobczyk: "Interesujący problem może powstać w przypadku, w którym poród nastąpi później niż w ciągu 6 tygodni wykorzystywanego urlopu macierzyńskiego. Należy bowiem przyjąć, że urlop musi trwać także, co do zasady, co najmniej 14 tygodni po porodzie. Dojdzie zatem wtedy do przerwy w urlopie macierzyńskim (zakończenia części urlopu macierzyńskiego) jeszcze przed porodem.".
Karolina B. urodziła dziecko 15 kwietnia 2024 r., a z urlopu macierzyńskiego korzystała od 1 kwietnia 2024 r. Po porodzie pracownica wykorzysta część urlopu macierzyńskiego pomniejszoną o część wykorzystaną przed porodem. Pierwszym dniem urlopu Karoliny B. w tej sytuacji jest 1 kwietnia 2024 r., nie zaś dzień porodu (choć generalnie taka jest zasada). Urlop macierzyński będzie tym samym trwał do 18 sierpnia 2024 r.
Urlop bezpłatny a urlop macierzyński
Możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przed porodem nie przysługuje pracownicy, która urodziła w trakcie urlopu bezpłatnego. Jeżeli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego w ciąży, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu.
Ile tygodni macierzyńskiego można wykorzystać przed porodem?
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Chodzi o to, aby pozostała odpowiednia ilość czasu po porodzie na opiekę na dzieckiem i połóg.
Matka przed porodem wykorzystała 5 tygodni urlopu macierzyńskiego. W dniu 15 maja 2024 r. urodziła dziecko. Od dnia zakończenia urlop przed porodem, przysługuje jej jeszcze 15 tygodni urlopu, ponieważ urodziła jedno dziecko, przy jednym porodzie, a wcześniej skorzystała z 5 tygodni urlopu. Mogła skorzystać z maksymalnie 6, ale potrzebowała jedynie wykorzystać 5 tygodni.
Wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego przed porodem
Tryb udzielania części urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu reguluje rozporządzenie z dnia 8 maja 2023 r. Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2023 r. poz. 937). Rozporządzenie jest wydane na podstawie art. 1868a ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465, dalej jako: KP). Pracownica chcąca skorzystać z urlopu macierzyńskiego przed porodem powinna złożyć wniosek o udzielenie pracownicy części urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu zawiera:
1) imię i nazwisko pracownicy;
2) wskazanie daty, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego.
Do wniosku dołącza się kopię zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, określającego przewidywaną datę porodu.
Czy można łączyć urlop macierzyński z pracą?
Jak wyjaśnia Państwowa Inspekcja Pracy: "Zgodnie z art. 1821e KP pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Przepisy Kodeksu pracy nie odnoszą się jednak do sytuacji, w której pracownik korzystający z urlopu macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego zamierza podjąć pracę u innego pracodawcy (nie regulują tej kwestii). Należy zatem uznać, że w świetle obowiązujących przepisów istnieje taka możliwość. Ustawodawca nie tylko nie zabrania podejmowania pracy u innego pracodawcy w trakcie korzystania z urlopu macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego, ale również nie uzależnia takiej możliwości od wysokości wymiaru czasu pracy, jak ma to miejsce w przypadku łączenia korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu. Oznacza to, że taki pracownik może podjąć pracę u innego pracodawcy nawet w pełnym wymiarze czasu pracy. Podjęcie pracy u innego pracodawcy nie będzie wiązało się z koniecznością przerwania urlopu macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego. Pracownik korzystający z urlopu macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego może również podjąć działalność zarobkową u innego pracodawcy na podstawie umów cywilnoprawnych. Pracownik, który zamierza podjąć pracę u innego pracodawcy nie zawsze musi informować o tym fakcie pracodawcy udzielającego urlopu macierzyńskiego/rodzicielskiego – obowiązek taki nie wynika bowiem z powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy. Powinność ta może jednak wynikać z wewnątrzzakładowych źródeł prawa (np. układ zbiorowy pracy, regulamin pracy, umowa o pracę czy umowa o zakazie konkurencji).". Temat ten nie został jednak bezspornie rozwiązany przez przedstawicieli doktryny i orzecznictwo. Przykładowo prof. K. Walczak w komentarzu do KP, wskazuje, że: "W czasie jego trwania [urlopu macierzyńskiego] pracodawca nie może dopuścić pracownicy do pracy, nawet gdy pracownica wystąpi z wnioskiem lub żądaniem umożliwienia jej wykonywania obowiązków służbowych w trakcie urlopu macierzyńskiego. Dopuszczenie pracownicy do pracy w trakcie urlopu macierzyńskiego stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny (por. art. 281 pkt 5 KP).
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465)
Rozporządzenie z dnia 8 maja 2023 r. Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2023 r. poz. 937)