Jeden z naszych pracowników przebywał na długotrwałym zwolnieniu lekarskim, a obecnie pobiera świadczenie rehabilitacyjne. Jednocześnie jest członkiem rady nadzorczej w naszej spółce i z tego tytułu podlega zgłoszeniu w ZUS. Funkcję tę pełni za zryczałtowanym wynagrodzeniem. W okresie niezdolności do pracy pracownik kilkukrotnie uczestniczył w posiedzeniach rady (zwoływane są tylko w razie potrzeby). Czy w związku z tym ZUS może pozbawić pracownika zasiłku i świadczenia rehabilitacyjnego?
RADA
Zasadniczo w tych okolicznościach ZUS nie powinien pozbawić pracownika zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Państwa pracownik nie podejmuje bowiem pracy zarobkowej (nie został z nim nawiązany stosunek pracy ani inny stanowiący podstawę wykonywania pracy), lecz w zależności od potrzeb pełni funkcję społeczną (nie jest to systematyczne). Ocena tych okoliczności jest jednak kwestią indywidualną w razie ewentualnej kontroli ZUS i żądania zwrotu zasiłku. Jeżeli jednak udział pracownika w posiedzeniach rady nadzorczej ma charakter sporadyczny, to otrzymywanie wynagrodzenia za udział w posiedzeniach rady w trakcie pobierania zasiłku i świadczenia rehabilitacyjnego nie powoduje utraty do nich prawa. Szczegóły w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Przesłanki pozbawiające prawa do zasiłku z FUS. Ubezpieczony, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia (art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Są to dwie odrębne przesłanki, z których spełnienie jednej powoduje utratę prawa do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy. W wyroku z 25 lutego 2014 r. (SK 18/13) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że pracą zarobkową, o której mowa w powołanej wyżej regulacji ustawy zasiłkowej, jest każda aktywność ludzka, niezależnie od stosunku prawnego, w ramach której jest realizowana, skutkująca uzyskaniem dochodu. Ze względu na tę przesłankę nie ma znaczenia, czy konkretna praca jest podejmowana w celu zarobkowym, a więc czy osiągnięcie dochodu było głównym motywem jej podjęcia. W orzecznictwie dominuje stanowisko przypisujące zarobkowy charakter każdej działalności przynoszącej jakikolwiek dochód. Nie dotyczy to jedynie sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej. Natomiast w zakresie wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia chodzi o takie działania, które są nieodpowiednie dla osoby chorej i mogą wydłużać okres pozostawania na zwolnieniu. Zaliczają się do tego również wszelkie działania utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję.
Pracownik pobierający świadczenie rehabilitacyjne jednocześnie pełni funkcję prokurenta w spółce z o.o. za wynagrodzeniem. W okresie rehabilitacji w styczniu i lutym 2023 r. pracownik miał wyznaczone zabiegi fizjoterapeutyczne (pracownik choruje na RZS). W związku z posiedzeniami zarządu, na które zapraszano pracownika, nie stawił się on na 12 z 15 zaleconych zabiegów. Należy uznać, że w tej sytuacji zachowanie pracownika utrudnia jego leczenie. W razie kontroli ZUS może zakwestionować prawo pracownika do świadczenia rehabilitacyjnego i zażądać jego zwrotu za cały okres, na który zostało przyznane.
Zatem mimo że udział Państwa pracownika w posiedzeniach rady nadzorczej ma charakter społeczny, przy ewentualnej kontroli ZUS analizie może zostać poddany również wpływ tego udziału na proces leczenia pracownika. Istotne będzie też to, czy pełnienie tej funkcji ma stały, systematyczny charakter. Jeżeli tak, to takie działania pracownika mogą zostać uznane za wykonywanie pracy zarobkowej ze skutkiem w postaci pozbawienia prawa do świadczeń. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 20 stycznia 2005 r. (I UK 154/04, OSNP 2005/19/307):
SN
Członek rady nadzorczej, któremu przyznano wynagrodzenie z tego tytułu, które co ważniejsze pobierał, a zwłaszcza członek rady nadzorczej delegowany do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych, pobierający z tego tytułu wynagrodzenie, świadczy więc "pracę zarobkową" w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
Zasiłek zamiast wynagrodzenia. Przyznanie prawa do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy zastępuje utracony zarobek. Nie można przyjąć, że w takiej sytuacji czasowe pozbawienie pracownika możliwości uzyskiwania dochodów powoduje konieczność uzupełnienia przez niego otrzymywanego zasiłku (zasadniczo wynosi 80% podstawy wymiaru), poprzez podejmowanie pracy za wynagrodzeniem bez względu na jego wysokość.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 sierpnia 2022 r. (III USK 522/21) podkreślił, że:
SN
Artykuł 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie wprowadza jakichkolwiek kryteriów jego zastosowania odnoszących się do poziomu uzyskiwanych przychodów (dochodów) ubezpieczonego, pobierającego zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy, które mogłyby wyłączać jego zastosowanie. Odmowa zastosowania tego przepisu pozostawiona jest zatem ocenie sądów rozpoznających konkretne sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie ma bowiem kontekst sytuacyjny.
Natomiast w wyroku z 28 kwietnia 2022 r. (II USKP 163/21) Sąd Najwyższy stwierdził, że organ rentowy (a także płatnik zasiłku będący m.in. pracodawcą) nie może pouczać ubezpieczonego o wszelkich możliwych do wyobrażenia sytuacjach, które mogłyby spowodować utratę prawa do zasiłku chorobowego. Ubezpieczony, który otrzymuje zwolnienie lekarskie z powodu niezdolności do pracy, ma świadomość, wynikającą z istoty tego zwolnienia, że w trakcie niezdolności do pracy nie powinien (i nie może) wykonywać działalności zarobkowej. Ze względu na oczywistość tej kwestii, nie powinno się w związku z tym wymagać specjalnego pouczenia.
Przyznanie prawa do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy zastępuje utracony zarobek, a więc pracownik powinien powstrzymać się w tym okresie od wykonywania każdej pracy zarobkowej.
art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641
POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:
- wyrok SN z 20 stycznia 2005 r. (I UK 154/04, OSNP 2005/19/307)
- wyrok TK z 25 lutego 2014 r. (SK 18/13)
- wyrok SN z 28 kwietnia 2022 r. (II USKP 163/21)
- postanowienie SN z 25 sierpnia 2022 r. (III USK 522/21)
Alicja Kozłowska
specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, praktyk z wieloletnim doświadczeniem