Kształcenie pracowników - obowiązki pracodawcy

Poprzednie przepisy dotyczące szkoleń różnicowały sytuację uczących się pracowników w zależności od tego, czy pracodawca skierował ich do odbycia nauki, czy podjęli ją z własnej inicjatywy. Wraz ze zmianą regulacji przyjęto jednak zasadę, że do pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji zawodowych przed dniem wejścia w życie nowych reguł, czyli 16 lipca 2010 r., stosuje się „stare” przepisy. Zgodnie z nimi pracodawca, który wysłał pracownika na studia w trakcie poprzednio obowiązujących zasad, musi przestrzegać rozporządzenia ministra edukacji narodowej oraz ministra pracy i polityki socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. nr 103, poz. 472). Jeśli nauka rozpoczęta przed 16 lipca 2010 r. odbywa się z inicjatywy pracownika, obowiązki pracodawcy określa wyłącznie umowa zawarta pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Jeśli natomiast jest skutkiem skierowania, obowiązki te wynikają z dawnych przepisów.

Kwalifikacje i uprawnienia pracownika >>

Po 16 lipca 2010 r.

Do pracowników, którzy podjęli naukę po 16 lipca 2010 r., stosuje się przepisy kodeksu pracy (art. 103¹–103⁶). Obecnie dla określenia obowiązków pracodawcy decydujące znaczenie ma wyrażenie przez pracodawcę zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika. Zgoda skutkuje automatycznie tym, że wszelkie uprawnienia wynikające z kodeksu pracy pracownik nabędzie z mocy ustawy.

Przepisy nie wymagają, aby pracodawca udzielił zgody na piśmie. Dla celów dowodowych taka forma powinna być zachowana w przypadku, gdy strony nie zawierają pisemnej umowy określającej wzajemne prawa i obowiązki.

Umowa szkoleniowa

Szczegóły zobowiązań pracodawcy wobec pracownika podnoszącego kwalifikacje zawodowe określa zawarta przez nich umowa. Nie może ona jednak zawierać mniej korzystnych postanowień niż przepisy kodeksu pracy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Ponadto z przywilejów określonych w kodeksie pracownik korzysta także wtedy, gdy nie wspomni o nich umowa zawarta z pracodawcą, np. o prawie do urlopu szkoleniowego.

Jak szkolić pracowników na nowych zasadach >>

Przykład 

Brak w umowie zapisu o urlopie szkoleniowym
Pracodawca wyraził zgodę na dofinansowanie pracownikowi kosztów czesnego na studiach zaocznych. Umowa szkoleniowa dotyczyła tylko tej kwestii. Przewidywała też obowiązek zwrotu uzyskanej pomocy w przypadku wypowiedzenia umowy przez pracownika w ciągu dwóch lat po zakończeniu studiów. Umowa nie wskazuje natomiast, że na ostatnim roku studiów pracownik może żądać udzielenia mu urlopu szkoleniowego. Ma on jednak pełne prawo do niego, gdyż przysługuje mu ono na podstawie kodeksu pracy.

Urlop i zwolnienia od pracy

Podstawową powinnością pracodawcy wobec szkolącego się pracownika jest udzielenie mu urlopu szkoleniowego. Nabycie przez pracownika prawa do tego urlopu, a także do zwolnień od pracy na czas zajęć, gwarantuje mu już decyzja pracodawcy o wyrażeniu zgody na podnoszenie kwalifikacji.

Wymiar urlopu szkoleniowego wynosi:

• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, maturalnego lub potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
• 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Większym obciążeniem dla pracodawcy może być natomiast konieczność zwalniania pracownika na czas niezbędny, by punktualnie przybył na zajęcia oraz w nich uczestniczył. Kodeks pracy nie określa dopuszczalnej liczby dni czy godzin takich zwolnień. Zanim pracodawca wyrazi zgodę na podjęcie nauki przez pracownika, powinien się dowiedzieć, w jakich dniach i godzinach ma się odbywać kształcenie. Jeśli przypadną poza godzinami pracy lub w dni wolne od pracy, nie będzie to stanowiło żadnego obciążenia dla pracodawcy. Jeżeli zajęcia będą się odbywać w czasie pracy, ich duża liczba może ją dezorganizować. Warto wziąć to pod uwagę przed wyrażeniem zgody na dokształcanie się pracownika.

Jak ustalić wynagrodzenie za urlop szkoleniowy >>

Przykład

Udzielanie płatnych zwolnień
Pracodawca wyraził zgodę na studia podyplomowe pracownika. Nie sprawdzał wcześniej, jaki może być rozkład tych zajęć na uczelni. Okazało się, że odbywają się one w godzinach pracy pracownika – dwa razy w tygodniu i trwają po kilka godzin. Pracodawca zgodził się jednak na naukę i nie może się z tego wycofać. Musi udzielać pracownikowi płatnych zwolnień na czas zajęć, pomimo że tego wcześniej nie przewidział.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Pracodawca, który nie wyraził zgody na dokształcanie pracownika, może dobrowolnie przyznać pracownikowi:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
• urlop bezpłatny
  – w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem.

Dobrowolne świadczenia

Innych świadczeń ułatwiających pracownikowi podnoszenie jego kwalifikacji zawodowych pracodawca może udzielić z własnej woli. Pracownik nie ma prawa zgłaszać jakichkolwiek roszczeń o finansowanie mu szkolenia czy udzielenie dodatkowych świadczeń. Pracodawca nie ma obowiązku refundacji każdego szkolenia czy kursu, który pracownik chciałby odbyć. Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych wynikający z art. 94 pkt 6 k.p. nie oznacza, że pracownik może się domagać od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia (wyrok z 25 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 657/99, OSNP 2001/22/660). W opinii SN ze wskazanego przepisu nie wynika, aby pracodawca miał w ogóle obowiązek takiego szkolenia pracowników, które prowadziłoby do podnoszenia ich kwalifikacji zawodowych. Nie mają więc oni prawa domagać się od pracodawcy przeprowadzania jakichkolwiek szkoleń podnoszących ich kwalifikacje zawodowe.

Fakultatywne świadczenia, które pracodawca może przyznać (ale nie musi) pracownikowi, obejmują pokrycie opłat za kształcenie, przejazdy na zajęcia, podręczniki i zakwaterowanie. Ten katalog świadczeń z kodeksu pracy nie jest zamknięty. Jeśli pracodawca chce, może udzielić pracownikowi dalszej pomocy. Może ona polegać np. na refundowaniu kosztów utrzymania pracownika w czasie szkolenia odbywającego się poza miejscem zamieszkania, sporządzenia prac dyplomowych czy na udostępnieniu samochodu służbowego na przejazdy do miejsca zajęć.

Nie ma też przeszkód, aby pracodawca np. udzielił pracownikowi urlopu szkoleniowego w wymiarze wyższym niż przewidują to przepisy lub przyznał urlop i zwolnienie od obowiązku świadczenia pracy, gdy nie miał takiego obowiązku.

Przykład

Dwa dodatkowe wolne dni
Pracownik podjął studia za zgodą pracodawcy. Pracodawca zawarł z pracownikiem umowę, w której złożył deklarację udzielania pracownikowi przed każdą sesją dwóch dni płatnego urlopu na przygotowanie się do egzaminów. Takich rozwiązań kodeks pracy nie przewiduje, ale pracodawca może je zastosować.

Odpracowanie udzielonych świadczeń

Pracodawca, który zgadza się pokrywać koszty związane z doskonaleniem zawodowym pracownika, może w zamian żądać od niego pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu nauki. Zobowiązanie do przepracowania określonego okresu po ukończeniu nauki musi określać umowa szkoleniowa. Termin, w którym pracownik ma pozostawać w zatrudnieniu, nie może być jednak dłuższy niż trzy lata.

Pracownik, który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie nauki albo ją przerwie, musi zwrócić koszty poniesione przez pracodawcę na jego dokształcanie. Ma on także obowiązek zwrotu kosztów, jeśli pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, albo pracownik sam wypowie w tym czasie umowę o pracę. Nie dotyczy to przypadku wypowiedzenia umowy, którego przyczyną jest mobbing ze strony pracodawcy.

Zwrot kosztów powinien być proporcjonalny do okresu zatrudnienia pracownika po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Podstawa prawna:

• art. 103 ³ i 103 ⁴ § 2 Kodeksu pracy.