Jak udzielać urlopu ojcowskiego po zmianie przepisów

Do 31 grudnia 2010 r. zarówno ojciec biologiczny, jak i adopcyjny pozostający w stosunku pracy, mieli prawo do urlopu ojcowskiego, pod warunkiem że wychowywane dziecko nie ukończyło 12 miesięcy życia.

W praktyce oznaczało to, że pracownik – ojciec adopcyjny dziecka nie zawsze miał możliwość skorzystania z urlopu ojcowskiego, ponieważ procedury sądowe związane z uzyskaniem prawomocnego postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka są długotrwałe i niejednokrotnie kończą się już po ukończeniu przez dziecko 12. miesiąca życia.

Czy pracownicy, która przysposobiła dziecko, przysługuje zasiłek macierzyński >>

Ponadto pracownik – ojciec adopcyjny, który adoptował starsze dziecko, tzn. powyżej 12. miesiąca życia, w ogóle nie miał prawa do urlopu ojcowskiego.

Mając na względzie zapewnienie równego prawa do urlopu ojcowskiego dla pracowników – ojców biologicznych i pracowników – ojców adopcyjnych, na powyższe kwestie zwrócili uwagę zarówno Rzecznik Praw Dziecka, jak i Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznicy zaproponowali wydłużenie okresu, w którym adopcyjny ojciec dziecka mógłby korzystać z urlopu ojcowskiego, argumentując ten wniosek koniecznością zachowania zasady równości między rodzicami biologicznymi i adopcyjnymi pozostającymi w stosunku pracy, oraz zwrócili uwagę na długotrwałe procedury adopcyjne.

Wychodząc naprzeciw powyższym oczekiwaniom, od 1 stycznia 2011 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu pracy, która – w odniesieniu do pracowników ojców adopcyjnych – wprowadziła do przepisów o urlopach ojcowskich dodatkową, nową datę początkową, od której będzie możliwe skorzystanie z urlopu ojcowskiego, oraz przedział wiekowy dziecka uprawniający ojca adopcyjnego do tego urlopu.

Nowy termin na wykorzystanie urlopu ojcowskiego

Od 1 stycznia 2011 r. do urlopu ojcowskiego jest uprawniony pracownik – ojciec wychowujący dziecko:

• do ukończenia przez nie 12. miesiąca życia albo
• do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Nowa regulacja oznacza, że pracownik – ojciec biologiczny będzie korzystał z urlopu ojcowskiego na dotychczasowych zasadach. Natomiast pracownik – ojciec adopcyjny będzie miał 12 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o adopcji na skorzystanie z prawa do tego urlopu. Zatem, po wejściu w życie omawianej nowelizacji przepisów Kodeksu pracy, pracownicy ojcowie biologiczni, jak i adopcyjni mają równy dostęp do urlopu ojcowskiego.

Kiedy rozwiedziony rodzic ma prawo do urlopu wychowawczego >>

Uprawomocnienie się postanowienia o adopcji dziecka jest – z prawnego punktu widzenia – porównywalne z urodzeniem się dziecka. W wyniku przysposobienia powstaje bowiem między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi (art. 121 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Przyznanie prawa do urlopu ojcowskiego pracownikowi – ojcu adopcyjnemu dziecka, w okresie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o adopcji dziecka – nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – nie dłuższej niż do 10. roku życia dziecka – jest zrównane z wiekiem dziecka uprawniającym do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (art. 183 § 1 k.p.), będącego odpowiednikiem urlopu macierzyńskiego dla biologicznych rodziców dziecka. Przyjęto bowiem, że ewentualne korzystanie z urlopu ojcowskiego przez pracownika – ojca adopcyjnego starszego dziecka (powyżej 12. miesiąca życia) powinno pozostawać w związku czasowym z innymi uprawnieniami pracowników – rodziców adopcyjnych (z urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego – tzw. urlopem adopcyjnym, dodatkowym urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego – tzw. dodatkowym urlopem adopcyjnym), podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do pracowników – rodziców biologicznych.

WAŻNE!

Z urlopu ojcowskiego ojciec adopcyjny może skorzystać nie później niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a jeżeli wobec dziecka odroczono obowiązek szkolny, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 10 lat.

Terminy 12-miesięczne, w czasie których ojciec dziecka może skorzystać z urlopu ojcowskiego, należy liczyć zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie cywilnym (art. 300 k.p.). Zatem termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia (art. 112 Kodeksu cywilnego). Zatem przy obliczaniu wieku dziecka urodzonego np. 3 grudnia 2010 r. 12-miesięczny termin na skorzystanie z urlopu ojcowskiego upłynie 2 grudnia 2011 r. (o godzinie 24:00 tego dnia) i będzie to ostatni dzień, w którym pracownik będzie mógł skorzystać z urlopu ojcowskiego. Natomiast 12-miesięczny okres, w którym jest możliwe skorzystanie z urlopu ojcowskiego, poczynając od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu o przysposobieniu, które nastąpiło np. 12 listopada 2010 r., upłynie 12 listopada 2011 r. (o godzinie 24:00) i będzie to ostatni dzień, w którym pracownik – ojciec adopcyjny może skorzystać z urlopu ojcowskiego.

Sposób udzielania urlopu ojcowskiego

Inne przepisy Kodeksu pracy dotyczące urlopu ojcowskiego pozostały niezmienione. Urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek składany przez uprawnionego pracownika w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z takiego urlopu. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika (art. 182³ § 2 k.p.).

Informacja o urlopie ojcowskim w świadectwie pracy >>

Ojciec wychowujący jednocześnie większą liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie (np. bliźnięta, trojaczki) lub jednocześnie adoptowanych jest uprawniony do urlopu ojcowskiego w takim samym wymiarze, jak przy wychowywaniu jednego dziecka urodzonego przy jednym porodzie lub adoptowaniu jednego dziecka. Przepisy Kodeksu pracy dotyczące urlopu ojcowskiego nie wiążą bowiem wymiaru urlopu ojcowskiego z liczbą dzieci urodzonych przy jednym porodzie ani liczbą dzieci jednocześnie przysposobionych. Przepisy przyznają prawo do takiego urlopu ojcu wychowującemu dziecko (lub dzieci) ze względu na liczbę porodów albo decyzji sądu o adopcji (także jeżeli jedno postanowienie sądu o przysposobieniu dotyczy większej liczby dzieci).

WAŻNE!

Liczba dzieci jednocześnie adoptowanych nie wpływa na wymiar urlopu ojcowskiego.

Obecnie zróżnicowanie ze względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub jednocześnie przyjętych na wychowanie przepisy Kodeksu pracy przewidują tylko przy ustalaniu wymiaru podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 1 i art. 182¹ § 1 k.p.) oraz podstawowego i dodatkowego urlopu adopcyjnego (art. 183 § 1 i § 3 k.p.) przysługującego pracownicy lub pracownikowi. Zasada ta wynika wprost z przepisów prawa.

Przepisy przejściowe

Nowelizacja przepisów Kodeksu pracy dotyczących urlopu ojcowskiego zawiera także przepisy o charakterze przejściowym, których celem jest wyeliminowanie wszelkich wątpliwości interpretacyjnych związanych z wejściem w życie nowych regulacji.

Przepis art. 2 ustawy nowelizującej Kodeks pracy wyłącza możliwość ponownego skorzystania z urlopu ojcowskiego (na podstawie nowych przepisów) przez tych pracowników – ojców adopcyjnych, którzy skorzystali na dane dziecko z urlopu ojcowskiego na podstawie dotychczasowych przepisów, czyli obowiązujących do 31 grudnia 2010 r. Nie ma bowiem uzasadnienia, by mogli oni ponownie korzystać z urlopu ojcowskiego na podstawie nowych przepisów Kodeksu pracy.

Wymiar urlopu ojcowskiego przysługującego pracownikom – ojcom zarówno biologicznym, jak i adopcyjnym, nie uległ zmianie (art. 3 ustawy nowelizującej) i tak jak dotychczas wynosi:

• 1 tydzień w 2011 r.,
• 2 tygodnie od 1 stycznia 2012 r.

W celu uniknięcia wszelkich wątpliwości związanych z ustalaniem wymiaru urlopu ojcowskiego uregulowano także sytuację, w której pracownik ojciec wychowujący dziecko będzie korzystał z tego urlopu na przełomie 2011 r. i 2012 r. Pracownik – ojciec wychowujący dziecko, korzystający 1 stycznia 2012 r. z urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia (przysługującym w 2011 r.), ma prawo do części urlopu w wymiarze odpowiadającym różnicy między podwyższonym (2-tygodniowym) a dotychczasowym wymiarem urlopu ojcowskiego (art. 4 ustawy nowelizującej).

Czy urlop ojcowski może być wykorzystany w wymiarze krótszym niż tydzień >>

Części urlopu ojcowskiego udziela się bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu w dotychczasowym wymiarze, na pisemny wniosek składany w terminie nie krótszym niż 3 dni przed rozpoczęciem korzystania z takiej części urlopu.

PRZYKŁAD

Pracownikowi 10 stycznia 2011 r. urodziły się bliźnięta. Jednocześnie 15 stycznia 2011 r. uprawomocniło się postanowienie sądu rodzinnego o przysposobieniu przez tego pracownika dwojga dzieci w wieku 4 i 9 lat.

W takim przypadku pracownik jest uprawniony:

• do urlopu ojcowskiego z tytułu urodzenia się bliźniąt, z którego może skorzystać w okresie 12 miesięcy od dnia urodzenia się dzieci, tj. w okresie od 10 stycznia 2011 r. do 9 stycznia 2012 r., oraz
• do urlopu ojcowskiego z tytułu adoptowania dziecka w wieku do 7 lat – w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji sądu o adopcji, tj. w okresie od 15 stycznia 2011 r. do 15 stycznia 2012 r.; na drugie dziecko urlop ojcowski mu nie przysługuje, bo jest ono w wieku powyżej 7. roku życia i nie odroczono wobec niego obowiązku szkolnego.

Urlop ojcowski przysługuje w wymiarze 1 tygodnia w 2011 r. (lub 2 tygodni od 2012 r.) na bliźnięta i w wymiarze 1 tygodnia na dziecko adoptowane. Jeżeli pracownik skorzysta z urlopów ojcowskich na przełomie 2011 i 2012 r., będzie miał prawo do części uzupełniającej dla tych urlopów.

Podstawa prawna:

• art. 182³, art. 183, art. 300 Kodeksu pracy,
• art. 121 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• art. 112 Kodeksu cywilnego,
• ustawa z 25 listopada 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy (Dz.U. Nr 249, poz. 1655),
• art. 14 ustawy z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 237, poz. 1654).