Odpowiedzialność dyscyplinarna pracownika

Odpowiedzialność dyscyplinarna jest szczególnego rodzaju odpowiedzialnością opartą na innych mechanizmach i regulacjach niż odpowiedzialność porządkowa. Dotyczy ona z reguły przypadków poważniejszych naruszeń obowiązków pracowniczych oraz posiada rozbudowane procedury przewidujące wewnętrzną ścieżkę odwoławczą. Z tego właśnie powodu w sporze między pracodawcą a pracownikiem niejednokrotnie najskuteczniejszym narzędziem mogą okazać się regulacje dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Istnieją 4 rodzaje odpowiedzialności pracownika:

• karna,
• materialna,
• porządkowa,
• dyscyplinarna.

Odpowiedzialność karna, oprócz oddziaływania na samego pracownika (ukaranie), może wpływać na stosunek pracy (np. możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w trybie art. 52 § 1 pkt 2 k.p.). Ten rodzaj odpowiedzialności pracowników został zastąpiony odpowiedzialnością dyscyplinarną dla niektórych grup pracowników. Odpowiedzialność materialna to odpowiedzialność odszkodowawcza, której celem i sensem jest zapewnienie możliwości naprawienia przez pracownika wyrządzonej szkody lub jej części.

Czy można zamienić karę nagany na karę upomnienia >>

Trudniejsze może być odróżnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej od porządkowej. Często w praktyce jakąkolwiek odpowiedzialność pracownika względem przełożonego nazywa się dyscyplinarną. Jednak nic bardziej mylnego.

WAŻNE!

Dyscyplinarne zwolnienia czy kary nie są pojęciami kodeksowymi. Stąd nie powinno mówić się o odpowiedzialności dyscyplinarnej „zwykłego” pracownika – ten bowiem ponosi odpowiedzialność materialną albo porządkową.

Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej

Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają tylko niektórzy pracownicy objęci tzw. pragmatykami służbowymi, tj. regulacjami odnoszącymi się tylko do ich praw i obowiązków służbowych. Poniżej omówimy zagadnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej na przykładzie urzędników urzędów państwowych.

Wszyscy pracownicy, którzy zgodnie z przepisami ustawy (lub pragmatykami) podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej, podlegają również odpowiedzialności porządkowej określonej w Kodeksie pracy. Każda z nich dotyczy innych przewinień.

Odpowiedzialność pracownika za nierozliczenie się z pobranej gotówki >>

Już na wstępie należy wskazać, że odpowiedzialność dyscyplinarna może, ale nie musi, łączyć się z odpowiedzialnością porządkową. Czasami bywa tak, że pracownik podlega odpowiedzialności zarówno porządkowej (w przypadku lżejszych naruszeń), jak i dyscyplinarnej (w przypadku naruszeń poważniejszych).

Zazwyczaj, kiedy mówimy o odpowiedzialności, musimy wyznaczyć jej granice podmiotowe (tzn. osoby, które mogą być odpowiedzialne) oraz przedmiotowe (tzn. za co te osoby mają odpowiadać). Każda pragmatyka służbowa wskazuje, kto i za co odpowiada. I tak na przykład, urzędnicy mianowani odpowiadają zgodnie z ustawą o pracownikach urzędów państwowych (art. 34 ust. 1 u.u.p.). Odpowiadają oni za naruszenie obowiązków pracownika – uregulowanych w odpowiednich przepisach dotyczących danej osoby. A zatem mamy tu do czynienia z zasadami odpowiedzialności zbliżonymi do odpowiedzialności porządkowej.

Kary dyscyplinarne

Najczęściej spotykanymi karami dyscyplinarnymi są kary:

• nagany,
• nagany z ostrzeżeniem,
• nagany z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres 2 lat do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko,
• przeniesienia na niższe stanowisko,
• wydalenia z pracy w urzędzie.

Wszędzie, gdzie spotkamy się z odpowiedzialnością dyscyplinarną, katalog kar będzie do siebie podobny i co do zasady będzie obejmował: nagany (np. z wpisem do akt, ostrzeżeniem), karę pozbawienia możliwości awansu czy uzyskania podwyżki, karę przeniesienia na niższe stanowisko i wreszcie karę najpoważniejszą – wydalenie z pracy czy zakaz zajmowania wskazanych stanowisk na określony czas. Tak szczegółowa regulacja wynika przede wszystkim z tego, że pracodawcy pracowników objętych pragmatykami, co do zasady, nie mogą tak elastycznie jak inni „reagować” na naruszenia obowiązków pracowniczych.

Procedura – inne podmioty, inny tryb

W klasycznym postępowaniu dyscyplinarnym pojawiają się podmioty, których nie ma w „typowych” zakładach pracy. Są to komisje dyscyplinarne oraz rzecznicy dyscyplinarni. Pojawienie się tych podmiotów skutkuje ograniczeniem w procedurze „karania” roli samego pracodawcy. A zatem nie może on prowadzić postępowania ani nakładać kary. Uprawnienia te przysługują tylko określonym podmiotom, niezależnym od pracodawcy.

Sprzeciw od kary porządkowej a postępowanie pracodawcy >>

Rzecznik dyscyplinarny to podmiot, który zazwyczaj prowadzi postępowanie wyjaśniające oraz kieruje wnioski o ukaranie dyscyplinarne. Kompetencje rzecznika zazwyczaj są bardzo zbliżone w przepisach każdej z pragmatyk służbowych. Jest on powoływany przez organ zwierzchni danej instytucji, zatrudniającej osoby podlegające tego rodzaju odpowiedzialności na czas trwania kadencji komisji dyscyplinarnej.

Kolejnymi organami działającymi w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej są sądy lub komisje dyscyplinarne będące organami kolegialnymi (komisja dyscyplinarna I instancji proceduje w składach 3-osobowych). Ich zadaniem jest wymierzanie kar dyscyplinarnych zgodnie z regulującymi je ustawami. W zakresie orzekania komisje są niezawisłe. Są to gremia kadencyjne. Powołuje się je co do zasady w każdej jednostce, której pracownicy ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną.

Cechą charakterystyczną sądownictwa dyscyplinarnego jest jego dwuinstancyjność. Co ważne, w tej dwuinstancyjności nie ma miejsca dla pracodawcy. Innymi słowy – pracodawca nie ma możliwości karania dyscyplinarnego na żadnym etapie postępowania. A zatem ukaranemu przysługuje możliwość odwołania się tylko do sądu czy komisji II instancji.

Zwolnienie dyscyplinarne - wysokość odszkodowania >>

Tryb postępowania dyscyplinarnego jest bardziej sformalizowany od trybu postępowania porządkowego. W tym drugim przypadku procedury w zasadzie nie ma – Kodeks pracy reguluje samo ukaranie oraz możliwość odwołania od niego. To, w jaki sposób pracodawca wydaje decyzję o ukaraniu, pozostaje w jego gestii. Natomiast inaczej sprawa przedstawia się w postępowaniu dyscyplinarnym.

Pragmatyki często regulują postępowanie dyscyplinarne, wprowadzając w nim etap:

• wyjaśniający, w trakcie którego rzecznik dyscyplinarny bada, czy doszło do przewinienia dyscyplinarnego,
• rozpoznawczy, w trakcie którego na wniosek rzecznika dyscyplinarnego komisja dyscyplinarna bada zarzuty wobec pracownika,
• karania,
• odwoławczy, kiedy rozpoznawane jest odwołanie od orzeczenia komisji I instancji.

Takie sformalizowanie postępowania dyscyplinarnego wydłuża je i ogranicza możliwość bezpośredniego reagowania przełożonych na przewinienia dyscyplinarne. Z drugiej strony należy pamiętać, że kary dyscyplinarne mogą być poważniejsze od kar porządkowych. Dlatego też takie sformalizowanie tego postępowania wydaje się celowe.

Podstawa prawna:

• art. 52 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy,
• ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (DzU z 2001 r. nr 86, poz. 953 ze zm.).