Na wstępie należy wyjaśnić, że przepisy prawa nie nakładają obowiązku zawierania umów ubezpieczenia autocasco (AC). Natomiast posiadacze pojazdów samochodowych powinni obowiązkowo zawierać ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC).
Szkoda powstała na skutek wypadku samochodowego lub kradzieży auta firmowego będzie likwidowana w razie winy pracownika z ubezpieczenia zawartego przez pracodawcę. Natomiast pracodawcy przysługuje roszczenie wobec pracownika o odszkodowanie za spowodowanie uszczerbku w majątku zakładu pracy. Zakres odpowiedzialności, jaką ponosi pracownik, jest uzależniony od zasad, na jakich doszło do użytkowania samochodu.
Prywatny samochód do celów służbowych>>
Powierzenie samochodu z obowiązkiem zwrotu
Jeżeli samochód został powierzony pracownikowi z obowiązkiem zwrotu, wówczas pracownik będzie odpowiadał w pełnej wysokości niezależnie od tego, czy szkoda powstała na skutek winy umyślnej czy nieumyślnej.
Warunkiem powstania pełnej odpowiedzialności jest prawidłowe powierzenie pracownikowi samochodu, na które składa się:
- wyrażenie przez pracownika zgody na powierzenie mu mienia z obowiązkiem zwrotu, przy czym przepisy nie określają formy, w jakiej zgoda ta ma zostać wyrażona; a zatem może ona nastąpić przez sam fakt przyjęcia przez pracownika samochodu do używania i sprawowania nad nim pieczy bądź też w formie pisemnej, np. stosownej umowy między pracodawcą a pracownikiem (którą z uwagi na łatwość udowodnienia powierzenia mienia należy uznać za formę najwłaściwszą),
- wydanie pracownikowi samochodu w taki sposób, aby mógł on zostać objęty przez pracownika w posiadanie oraz aby mógł prawidłowo sprawować nad nim pieczę.
Czy pracodawca może kwestionować wysokość kosztów podróży służbowej>>
Naprawienie szkody powinno nastąpić w pełnej wysokości, co oznacza, że pracownik ma obowiązek pokryć nie tylko rzeczywistą stratę poniesioną przez pracodawcę, ale również utracone przez niego korzyści. Przez rzeczywistą stratę należy rozumieć uszczerbek majątkowy poniesiony przez pracodawcę w mieniu, które miało określoną wartość przed powstaniem szkody, czyli zaistnieniem wypadku.
Przy wypadku samochodowym rzeczywistą stratą będzie:
- koszt naprawy samochodu,
- utrata jego wartości, jaka nastąpiła na skutek wypadku.
Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem a po naprawie (uchwała SN z 12 października 2001 r., III CZP 57/01).
Do ustalenia wysokości odpowiedzialności nie ma natomiast znaczenia, co pracodawca zrobi ze zniszczonym samochodem. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 1983 r. (IV PR 86/83), w którym stwierdzono: „jeśli pracownik ma zgodnie z przepisami wyrównać w pełnej wysokości powstałą szkodę, to całą rozumianą szkodę powinien wyrównać zakładowi pracy, i to bez względu na to, co się dalej stanie z uszkodzonym samochodem, a w szczególności bez względu na to, czy uszkodzony samochód w dalszym rozwoju wydarzeń zostanie sprzedany i jaka cena zostanie za niego uzyskana przez pracodawcę”.
Jak rozliczać czas pracy kierowcy samochodu osobowego w podróży służbowej>>
Pracodawca ma prawo zadecydowania, w jaki sposób nastąpi realizacja obowiązku naprawienia szkody. A zatem pracodawca może żądać dokonania naprawy samochodu przez pracownika bądź też zapłaty przez pracownika odpowiedniej sumy pieniężnej.
Pracownik nie może narzucić pracodawcy formy odszkodowania w szczególności polegającej na tym, aby pracodawca oddał do kasacji uszkodzony samochód i poprzestał na odszkodowaniu w postaci różnicy między wartością pojazdu przed wypadkiem a ceną tzw. pozostałości. Jedynie w przypadku, gdyby remont samochodu okazał się niemożliwy albo pociągał za sobą nadmierne trudności lub koszty, roszczenie pracodawcy ograniczałoby się do takiej formy (wyrok SN z 11 czerwca 2003 r., V CKN 308/01).
WAŻNE!
Pracownik nie poniesie odpowiedzialności, jeżeli do wypadku dojdzie na skutek działania innej osoby. Ponadto pracownik nie będzie odpowiadał w takim zakresie, w jakim ta szkoda uległa zwiększeniu z powodu działania osób trzecich.
Odpowiedzialność na zasadach ogólnych
Jeżeli pracownik nie otrzymał samochodu z obowiązkiem zwrotu, wówczas w przypadku powstania szkody na skutek wypadku drogowego poniesie odpowiedzialność na zasadach ogólnych (art. 114–122 k.p.). Zgodnie z ww. zasadami odpowiedzialności materialnej pracownik poniesie odpowiedzialność, jeżeli na skutek niewykonania lub nienależnego wykonania obowiązków pracowniczych wyrządził pracodawcy szkodę. Podstawą tej odpowiedzialności jest możliwość przypisania winy pracownikowi. Odszkodowanie, do którego pracodawca ma prawo, przysługuje w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może być wyższe niż 3-krotność miesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu powstania szkody.
Odpowiedzialność pracodawcy za szkodę wyrządzoną przez pracownika>>
Jeśli jednak uszkodzenie samochodu powstałoby z winy umyślnej pracownika, to musi naprawić powstałą szkodę w pełnej wysokości. Natomiast pracownik nie poniesie odpowiedzialności za szkodę powstałą na skutek wypadku w takim zakresie, w jakim inny kierowca bądź inna osoba przyczyniły się do jej powstania.
Kradzież samochodu
Za szkodę w mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu, np. samochodu, powstałą wskutek kradzieży przez nieznanych sprawców pracownik ponosi odpowiedzialność w takim zakresie, w jakim można mu przypisać niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pieczy. Jednak w wyroku 9 lutego 1999 r. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że kradzież mienia powierzonego pracownikowi nie może być uznana za niezależną od niego przyczynę niedoboru wówczas, gdy pracownik, zwłaszcza zatrudniony na kierowniczym stanowisku, przez swoje nieroztropne zachowanie ułatwia jej dokonanie (wyrok SN z 9 lutego 1999 r., I PKN 566/98).
Pracodawca może żądać odszkodowania w pełnej wysokości>>
Ugoda w sprawie odszkodowania
Wysokość odszkodowania należnego pracodawcy z tytułu uszkodzenia samochodu może zostać określona w ugodzie zawartej między pracodawcą a pracownikiem. Jest to bardzo korzystne rozwiązanie dla pracownika, ponieważ w ugodzie strony mogą określić odszkodowanie w niższej wysokości.
Ustalając obniżoną wysokość odszkodowania w celu zawarcia ugody, należy uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy m.in.:
- odszkodowanie, jakie pracodawca otrzymał od zakładu ubezpieczeń,
- stopień winy pracownika,
- dotychczasowy stosunek pracownika do obowiązków służbowych.
Na takich samych zasadach odszkodowanie może zostać obniżone przez sąd.
Podstawa prawna:
- art. 114–122 Kodeksu pracy,
- orzeczenia Sądu Najwyższego:
– wyrok z 20 maja 1983 r. (IV PR 86/83, OSP 1984/12/264),
– wyrok z 9 lutego 1999 r. (I PKN 566/98, OSNP 2000/6/226),
– wyrok z 11 czerwca 2003 r. (V CKN 308/01, niepubl.),
– uchwała z 12 października 2001 r. (III CZP 57/01, OSNC 2002/5/57).