Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę na czas nieokreślony za wypowiedzeniem. Przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia określają przepisy art. 52 (zwolnienie dyscyplinarne) i art. 53 (niezdolność do pracy wskutek choroby) Kodeksu pracy.
Wadliwe rozwiązanie umowy o pracę uzasadnia żądanie pracownika przywrócenia przez sąd pracy na poprzednich warunkach bądź zasądzenia stosownego odszkodowania. A zatem przywrócenie może nastąpić w przypadku rozwiązania umowy o pracę w wyniku wypowiedzenia formalnie niezgodnego z prawem oraz wypowiedzenia niezgodnego z prawem z uwagi na brak zasadności wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony.
Niezależnie jednak od naruszenia przez pracodawcę przepisów prawa pracy o wypowiadaniu umów o pracę każde złożone przez pracodawcę wypowiedzenie jest skuteczne, a jego następstwem jest rozwiązanie stosunku pracy. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy sąd pracy uzna wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne jeszcze przed terminem rozwiązania tej umowy.
Nabycie prawa do ekwiwalentu pieniężnego
W przypadku rozwiązania stosunku pracy i niewykorzystania z tego powodu urlopu wypoczynkowego nabytego w pełnym wymiarze pracownikowi przysługuje od dotychczasowego pracodawcy ekwiwalent za urlop proporcjonalnie do okresu u niego przepracowanego, nawet jeżeli rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa (art. 171 § 1 k.p.). Należy podkreślić, że z dniem rozwiązania stosunku pracy prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego w naturze przekształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (postanowienie SN z 14 maja 1998 r., I PKN 111/98).
Przykład
Pracownica supermarketu, będąca w 4. miesiącu ciąży, została zwolniona z pracy 31 maja 2008 r. Pracodawca nie zapłacił ekwiwalentu za urlop, licząc się z tym, że zostanie przywrócona do pracy przez sąd i wtedy wykorzysta przysługujący urlop. Czy słusznie?
Nie. Pracownica z dniem rozwiązania umowy o pracę nabyła prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i ma prawo domagać się jego zapłaty niezależnie od tego, czy zostanie przywrócona do pracy.
Nie ma zatem znaczenia sposób ustania stosunku pracy oraz czy pracownik w przyszłości w wyniku odwołania do sądu pracy zostanie przywrócony do pracy na poprzednich warunkach. Jedynymi przesłankami nabycia prawa do ekwiwalentu są rozwiązanie stosunku pracy i posiadanie niewykorzystanego urlopu.
Jeżeli należny ekwiwalent zostanie wypłacony w dniu rozwiązania umowy o pracę, a następnie sąd uwzględni żądanie pracownika i przywróci go do pracy, nie spowoduje to obowiązku zwrotu wypłaconego ekwiwalentu. Ponadto jeżeli należny ekwiwalent za urlop nie został pracownikowi wypłacony w dniu rozwiązania stosunku pracy, to mimo późniejszego przywrócenia go do pracy pracownik nie straci do niego prawa i może domagać się zapłaty (wyrok SN z 29 marca 2001 r., I PKN 336/00).
Przykład
Pracodawca wypowiedział pracownikowi biura rachunkowego umowę o pracę na czas nieokreślony z powodu nabycia uprawnień emerytalnych. Wypłacił należne świadczenia m.in. ekwiwalent za urlop wypoczynkowy w dniu rozwiązania umowy. Pracownik za 8 miesięcy został przywrócony do pracy. Po 2 dniach od uprawomocnienia się wyroku sądu zgłosił się do pracy. Pracodawca żąda zwrotu ekwiwalentu za urlop, twierdząc, że nienależnie go wypłacił, bo pracownika przywrócono do pracy w tym samym roku kalendarzowym i chce dokonać potrącenia z pensji. Czy może?
Nie. Pracownikowi wypłacono ekwiwalent w dniu rozwiązania stosunku pracy, ponieważ nabył do niego prawo na podstawie art. 171 § 1 k.p. Nie ma również znaczenia, że nastąpiło przywrócenie w tym samym czy kolejnym roku kalendarzowym. Pracodawca nie może także dokonać potrącenia z wynagrodzenia, nie pozwalają na to bowiem przepisy działu III Kodeksu pracy.
Niezależnie od powyższego słuszny wydaje się pogląd, że pracownik przywrócony do pracy, który w dniu rozwiązania umowy otrzymał ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, może zawrzeć z pracodawcą porozumienie, na mocy którego dobrowolnie go zwróci, natomiast pracodawca umożliwi mu wykorzystanie urlopu w naturze. Należy zauważyć, że urlop wypoczynkowy ze względu na jego cel powinien być z reguły wykorzystywany w naturze, gdyż ma na celu odpoczynek oraz umożliwienie pracownikowi regeneracji sił.
Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy za czas pozostawania bez pracy
Za okres pozostawania bez pracy, o którym mowa w art. 51 § 1 k.p., należy rozumieć okres nieświadczenia pracy u pracodawcy, który dokonał wypowiedzenia umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa. Przepis ten nie nakazuje uznania okresu pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie, za okres zatrudnienia, ale jedynie za okres podlegający wliczeniu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Nie jest zatem możliwe założenie, że pracownik przywrócony do pracy w okresie pozostawania bez pracy nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego, a w przypadku niewykorzystania go do ekwiwalentu pieniężnego w dniu rozwiązania umowy po przywróceniu. Urlop wypoczynkowy jest prawem majątkowym polegającym na zwolnieniu pracownika od obowiązku wykonywania pracy w celu wypoczynku, przy jednoczesnym zapewnieniu przez ten czas wynagrodzenia. A zatem prawo to przysługuje jedynie osobie świadczącej pracę na podstawie stosunku pracy. Pracownik, z którym najpierw rozwiązano umowę o pracę, a następnie sądownie przywrócono do pracy, nie nabędzie prawa do urlopu wypoczynkowego za czas pozostawania bez pracy, a tym samym nie nabędzie prawa do ekwiwalentu, jeżeli umowa ponownie ulegnie rozwiązaniu (wyrok SN z 14 marca 2004 r., I PK 144/05).
Przykład
Pracownik sklepu został zwolniony 31 stycznia 2008 r. i następnie sądownie przywrócony do pracy w sierpniu. Zasądzono na jego rzecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy za 1 miesiąc. Pracownik stawił się do pracy 20 sierpnia 2008 r. Po przepracowaniu 1 miesiąca stosunek pracy uległ rozwiązaniu 20 września 2008 r. na mocy porozumienia stron. Czy pracownik ma prawo do ekwiwalentu za urlop za okres pozostawania bez pracy przed przywróceniem?
Nie. Za czas pozostawania bez pracy pracownik nie nabył prawa do urlopu, nie ma też prawa do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Przysługuje mu jedynie ewentualnie prawo do niewykorzystanego urlopu za miesiąc przepracowany po przywróceniu do pracy, czyli za sierpień i wrzesień.
Podstawa prawna:
- art. 51 § 1, art. 52, 53, 171 § 1 Kodeksu pracy,
- orzeczenia Sądu Najwyższego:
- postanowienie z 14 maja 1998 r. (I PKN 111/98, OSNP 1999/9/310),
- wyrok z 29 marca 2001 r. (I PKN 336/00, OSNP 2003/1/14),
- wyrok z 14 marca 2004 r. (I PK 144/05, OSNP 2007/5-6/68).