Pracodawca powinien równo traktować pracowników. Zasada ta dotyczy także ich wynagradzania – za jednakową pracę pracownicy powinni otrzymać jednakowe wynagrodzenie. Czy zawsze?
- Jednakowe wynagrodzenie za jednakową pracę
- Zasady ustalania wysokości wynagrodzenia
- Dopuszczalność różnicowania wynagrodzeń
Jednakowe wynagrodzenie za jednakową pracę
Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.
Zasadą jest, że pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków. Dotyczy to także wynagrodzenia - pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości.
Jednakowe wynagrodzenie to obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane pracownikom w formie pieniężnej lub w innej formie niż pieniężna. Natomiast pracami o jednakowej wartości są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku.
Niestety, Kodeks pracy nie zawiera definicji „prac jednakowych”. Biorąc pod uwagę orzecznictwo sądowe należy uznać, że są to prace takie same pod względem rodzaju, wymaganych kwalifikacji do ich wykonywania, warunków ich świadczenia oraz ilości i jakości.
Zasady ustalania wysokości wynagrodzenia
Tak więc, przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia pracodawcy muszą pamiętać przede wszystkim o:
obowiązku zapewniania pracownikom prawa do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości,
ustalaniu wynagrodzenia za pracę w taki sposób, aby odpowiadało głównie rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy,
równym traktowaniu pracowników,
przestrzeganiu zakazu wszelkiej dyskryminacji w szczególności ze względu m.in. na płeć, wiek, niepełnosprawność czy wymiar etatu.
Biorąc powyższe pod uwagę pracownikom wykonującym prace jednakowe lub o jednakowej wartości powinno przysługiwać co do zasady wynagrodzenie na tym samym poziomie. Nie oznacza to jednak, że pracodawca w ogóle nie może różnicować wynagrodzeń pracownikom, nawet jeśli wypełniają te same lub zbliżone obowiązki służbowe. Po pierwsze, dopuszczalne jest różnicowanie praw pracowników, którzy bądź pełnią inne obowiązki, bądź takie same, ale niejednakowo. Po drugie - sytuacja prawna pracowników może być różnicowana ze względu na odmienności wynikające z ich cech osobistych (predyspozycji) i różnic w wykonywaniu pracy (dyferencjacja). Tak właśnie wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z 22 lutego 2018 r. (sygn. akt II PK 112/17).
Dopuszczalność różnicowania wynagrodzeń
Różnicowanie wysokości wynagrodzeń jest zatem prawnie dopuszczalne, przy czym muszą ku temu wystąpić przesłanki natury obiektywnej, które uzasadniać będą dyferencjację.
Jedną z dopuszczalnych przesłanek różnicowania wysokości wynagrodzenia jest staż pracy. Warto tu zauważyć, że zdaniem Sądu Najwyższego dłuższy ogólny staż pracy wpływa co do zasady na uprawnienie i wysokość dodatku stażowego, jeżeli znajduje to oparcie w obowiązujących regulacjach płacowych i wtedy staż pracy nie narusza zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Równocześnie staż pracy może usprawiedliwiać różnicowanie innych niż dodatek stażowy składników wynagrodzenia za pracę pracowników wykonujących jednakową pracę tylko wtedy, gdy praktyka i większe doświadczenie zawodowe zdobyte podczas dłuższego stażu pracy na porównywanym stanowisku pracy obiektywnie usprawiedliwiają wyższe wynagradzanie pracowników z tytułu wyższych kwalifikacji, przydatności, sprawności zawodowej lub jakości świadczonej pracy wynikających z dłuższego stażu zatrudnienia na tym samym stanowisku pracy (wyrok SN z 15 marca 2016 r., sygn. akt II PK 17/15).
Kolejnymi dopuszczalnymi przesłankami różnicowania wynagrodzenia są rodzaj pracy, warunki jej wykonywania oraz kwalifikacje i doświadczenie zawodowe pracownika. Co ważne, różnicowanie przez pracodawcę poziomu pensji ze względu na posiadane przez pracowników kwalifikacje powinno odbywać się tylko w odniesieniu do kwalifikacji wymaganych przy wykonywaniu określonej pracy;
Innymi przesłankami różnicowania wynagrodzeń są także: zakres obowiązków pracownika, jego sumienność i zaangażowanie, ilość i jakość pracy, dyspozycyjność, mobilność, zdolność przystosowania się do wymagań dotyczących świadczenia pracy w różnych miejscach i nienormowanym czasie pracy.
Podstawa prawna:
art. 112, art. 113, art. 183a, art. 183c, art. 78 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465)