Wejdą nawet w nocy, bez zapowiedzi i dokonają kontroli: dotyczy milionów Polaków

• Czy kontrola z PIP musi być zapowiedziana? Czy kontrola PIP może być niezapowiedziana?
• Ile razy PIP może kontrolować pracodawcę?
• Kontrole PIP 2025
• Obowiązek okazania upoważnienia do przeprowadzenia kontroli

Wielu może to zdziwić, ale inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnieni do dokonywania kontroli o każdej porze dnia i nocy i to bez zapowiedzi! Na myśli przychodzi, są jak ABW! No nie do końca. Oczywiście taka niezapowiedziana kontrola nie dotyczy wszystkich sytuacji, ale my przyglądamy się jakim, bo szczególnie pracodawcy powinni mieć tego świadomość. Oczywiście ta wiedza też może być pomocna dla pracowników, którym zależy na natychmiastowej reakcji organów. Trzeba zacząć od początku, zatem od najważniejszego aktu prawnego w zakresie kontroli. Jest to ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 13 kwietnia 2007 r. (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1712, dalej jako: ustawa o PIP) szczegółowo reguluje zakres działań inspektorów pracy ale i zakres dokonywanych przez nich kontroli.

Przepisy szczegółowo wskazują w art. 24 ust. 1 ustawy o PIP, podstawę dokonywania takie nagłej kontroli w zakładzie pracy. Tak więc, to inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności (tu warto zwrócić uwagę, że jest to katalog otwarty, daje zatem podstawę, do nieograniczonej kategorii spraw podlegających takiej kontroli):

• stanu bezpieczeństwa i higieny pracy;
• kontroli przestrzegania przepisów dotyczących legalności zatrudnienia w tym w zakresie zatrudniania cudzoziemców, czy opłacania składek na Fundusz Pracy, legalności agencji zatrudnienia i inne o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o PIP;
• kontroli wypłacania wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej,
• kontroli przestrzegania przepisów dotyczących ograniczenia handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni.

Czy kontrola z PIP musi być zapowiedziana? Czy kontrola PIP może być niezapowiedziana?

Powstaje tu pytanie, ale czy czy kontrola z PIP musi być zapowiedziana czy też, czy kontrola PIP może być niezapowiedziana? To zależy od kategorii spraw. Oczywiście nie można też naruszać praw przedsiębiorców, pracodawców i należy mieć na uwadze przepisy w tym zakresie. Zgodnie z art. 48 Prawo przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 r. (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 236) organ kontroli zawiadamia przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli. Taką kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, wszczęcie kontroli wymaga ponownego zawiadomienia. Co ciekawe, kontrola może być dokonana wcześniej, bo na wniosek przedsiębiorcy kontrola może być wszczęta przed upływem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia.

Zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli nie dokonuje się, w przypadku gdy:

• kontrola ma zostać przeprowadzona na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej albo bezpośrednio stosowanych przepisów prawa Unii Europejskiej;
• przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia (to będzie dotyczyło w szczególności pracodawców, bo mogą przecież popełniać wykroczenia przeciwko prawom pracownika jak i przestępstwa. A pamiętajmy, że katalog tych nielegalnych działań jest naprawdę szeroki dotyczy 20 jak nie więcej kwestii związanych z prawem pracy i ubezpieczeniami społecznymi);
• kontrola jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz.U. z 2023 r. poz. 846 i 1681);
• przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska (to będzie dotyczyło w szczególności pracodawców, bo mogą być np. w zakładzie pracy nieprzestrzegana przepisy o BHP czy w zakresie wypadków przy pracy, chorób zawodowych, pracy kobiet w ciąży, czy młodocianych);
• kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2023 r. poz. 1689 i 1705);
• przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania naruszeniu zakazów, o których mowa w art. 44b ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2023 r. poz. 1939);
• kontrola jest prowadzona na podstawie art. 23b lub art. 23r ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. z 2022 r. poz. 1385, z późn. zm.4));
• kontrola jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2023 r. poz. 824, 1195 i 1719) w zakresie poziomów pól elektromagnetycznych emitowanych z instalacji radiokomunikacyjnej, radionawigacyjnej lub radiolokacyjnej;
• przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione;
• kontrola dotyczy przypadków określonych w art. 282c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;
• kontrola jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz.U. z 2024 r. poz. 20);
• kontrola jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 lutego 2020 r. o ochronie roślin przed agrofagami (Dz.U. z 2023 r. poz. 301);
• kontrola jest przeprowadzana wyłącznie w celu sprawdzenia wykonania wezwania, o którym mowa w art. 21a ust. 1, zobowiązania, o którym mowa w art. 21a ust. 2, lub weryfikacji powiadomienia, o którym mowa w art. 21a ust. 5 lub 6;
• kontrola jest prowadzona na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 lipca 2024 r. - Prawo komunikacji elektronicznej (Dz.U. poz. 1221) w zakresie wykorzystania częstotliwości radiowych.

Jak podkreśla ekspert K. Łapiński: "Organy PIP zostały zatem zasadniczo zwolnione przez ustawodawcę z obowiązku uprzedzania o wszczęciu kontroli w podmiotach prowadzących działalność w przemyśle, handlu i rolnictwie. Kontrole mogą być w nich prowadzone przez inspektorów pracy ad hoc, w każdym czasie (o każdej porze dnia i nocy), przy tym dodatkowo bez konieczności uzyskiwania przepustki, czy obowiązku poddania się rewizji osobistej".

Ile razy PIP może kontrolować pracodawcę?

W pewnych sytuacjach pracodawcę można kontrolować bez ograniczeń. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 września 2010 r. I OSK 370/10: Ograniczenia co do dopuszczalnej liczby kontroli działalności przedsiębiorcy nie dotyczą sytuacji, gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.

Kontrole PIP 2025

Państwowa Inspekcja Pracy upubliczniła plan kontroli na 2025 r. Wynika z niego, że PIP chce dokonać około 55 000 kontroli, w jakim zakresie? Oczywiście w tych najistotniejszych:

• zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych;
• sposobu prowadzenia ewidencji czasu pracy, zapewnianie odpoczynków i pracy ponadwymiarowej;
• przestrzegania przepisów o czasie pracy oraz ograniczeń handlu w niedziele i święta;
• czasu pracy kierowców;
• uprawnień związanych z rodzicielstwem;
• legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich oraz cudzoziemców;
• działalności agencji pracy;
• korzystania z outsourcingu.

Obowiązek okazania upoważnienia do przeprowadzenia kontroli

Jak wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 3 marca 2010 r., III SA/Gd 543/09: Przepis art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz.589 ze zm.) nie ustanawia obowiązku formalnego doręczenia upoważnienia podmiotowi podlegającemu kontroli, lecz obowiązek jego okazania. Wynika to z tego, że kontrolę przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej potwierdzającej tożsamość i uprawnienia inspektora pracy lub innego upoważnionego pracownika Państwowej Inspekcji Pracy. Kontrolę przedsiębiorcy przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia.