Uprawnienia reprezentatywnych organizacji związkowych

Działanie związków zawodowych, ich status, jak również zasady tworzenia reguluje ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Związki zawodowe są organizacją pracowników, która ich reprezentuje, broni praw, interesów zawodowych i socjalnych. W działalności statutowej związki zawodowe są niezależne od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego, a także innych organizacji.

Przy reprezentowaniu praw i interesów pracowniczych bardzo istotna jest reprezentatywność zakładowej organizacji związkowej. Jest to cecha uzależniona od liczebności danej organizacji związkowej, dlatego nie ma trwałego charakteru.

Komisja Trójstronna

W ustawie o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego reprezentatywność organizacji związkowych ma charakter ogólny, czyli odnosi się do organizacji związkowych działających na terenie kraju. W Komisji Trójstronnej pracowników reprezentują wyłącznie reprezentatywne organizacje związkowe (w rozumieniu ustawy).

Zgodnie z zawartą w ustawie definicją za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie określone w ustawie dodatkowe warunki.

Organizacja jest reprezentatywna, gdy:

• zrzesza więcej niż 300 000 członków będących pracownikami,
• działa w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej (art. 6 ust. 2 ustawy).

Ustalając kryterium liczebności organizacji związkowej, należy uwzględnić nie więcej niż po 100 000 członków organizacji będących pracownikami, którzy są zatrudnieni w podmiotach gospodarki narodowej, a podstawowy rodzaj ich działalności jest określony w jednej sekcji PKD.

Przy ustalaniu liczby pracowników zrzeszonych w organizacji związkowej ubiegającej się o uznanie za reprezentatywną nie uwzględnia się pracowników zrzeszonych w tych spośród jej organizacji członkowskich, które są lub w okresie roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności były zrzeszone w reprezentatywnej organizacji związkowej mającej przedstawicieli w składzie Komisji (art. 6 ust. 3 ustawy).

Reprezentatywność organizacji związkowej stwierdza Sąd Okręgowy w Warszawie na wniosek zainteresowanej organizacji.

Do definicji reprezentatywności organizacji związkowych ustalonej w ustawie o Trójstronnej Komisji odwołują się przepisy innych ustaw.

Przepisy uprawniają reprezentatywne organizacje m.in. do:

• przedstawiania kandydatów do Rady Ochrony Pracy, pełniącej zadania określone w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy,
• opiniowania założeń i projektów aktów prawnych oraz dokumentów konsultacyjnych i projektów aktów prawnych Unii Europejskiej, a ponadto do występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego,
• wskazywania przedstawicieli do Naczelnej Rady Zatrudnienia oraz wojewódzkich i powiatowych rad zatrudnienia, pełniących zadania określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
• wskazywania przedstawicieli do Rady Statystyki, pełniącej zadania określone w ustawie o statystyce publicznej,
• wskazywania przedstawicieli do Rady Nadzorczej PFRON, a ponadto do Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych, pełniącej zadania określone w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
• wskazywania przedstawicieli do Rady Nadzorczej ZUS, zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych.

Układ zbiorowy a reprezentatywność związku

Pojęcie reprezentatywności organizacji związkowej pojawia się również w Kodeksie pracy. Ustawodawca wymaga, aby reprezentatywne organizacje związkowe brały udział w procedurze negocjowania i zawierania układu zakładowego i ponadzakładowego układu zbiorowego pracy.

W myśl przepisów Kodeksu pracy w rokowaniach dotyczących zawarcia układu zbiorowego pracy jest zobowiązana brać udział co najmniej jedna reprezentatywna organizacja związkowa, jeżeli do rokowań przystąpiły tylko niektóre organizacje związkowe, które są uprawnione do reprezentowania pracowników, dla których układ ma być zawarty.

Reprezentatywną organizacją związkową jest ponadzakładowa organizacja związkowa:

• reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych,
• zrzeszająca co najmniej 10% ogółu pracowników objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 pracowników,
• zrzeszająca największą liczbę pracowników, dla których ma być zawarty określony układ ponadzakładowy.

Reprezentatywnymi organizacjami związkowymi z mocy prawa są ogólnokrajowe związki zawodowe i zrzeszenia (federacje) związków zawodowych, jeśli wchodzą w skład reprezentatywnej ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji).

Pojęcie reprezentatywności występuje także na poziomie zakładowej organizacji związkowej.

Kodeks pracy za reprezentatywną zakładową organizację związkową uznaje organizację:

• będącą jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną na podstawie art. 241¹⁷ § 1 pkt 1 k.p., pod warunkiem że zrzesza ona co najmniej 7% pracowników zatrudnionych u pracodawcy,
• zrzeszającą co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u pracodawcy.

W sytuacji gdy żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia wymienionych warunków, za reprezentatywną organizację uznaje się organizację zrzeszającą największą liczbę pracowników. Ustalając liczbę zrzeszonych pracowników, należy uwzględnić pracowników należących do danej organizacji przez okres co najmniej 6 miesięcy przed przystąpieniem do rokowań. Jeżeli dany pracownik należy do kilku organizacji związkowych, uwzględniony może być tylko jako członek jednej wskazanej przez niego organizacji związkowej.

Stwierdzenia reprezentatywności ponadzakładowej organizacji związkowej dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie, natomiast zakładowej organizacji związkowej sąd rejonowy – sąd pracy właściwy dla siedziby pracodawcy.

Podstawa prawna:

• art. 241^14a, 241¹⁷, 241^25a, 241³⁰ Kodeksu pracy,
• art. 6 ustawy z 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (DzU nr 100, poz. 1080 ze zm.).