W państwach demokratycznych utrwaloną praktyką jest powoływanie tzw. instytucji rzeczniczych. W Polsce rzeczywiście oprócz licznych organizacji związkowych, Państwowej Inspekcji Pracy czy też Społecznych Inspekcji Pracy - nie ma innej instytucji, która miałaby chronić pracowników. Trwają więc prace nad projektem ustawy o Rzeczniku Praw Pracowniczych. Jest jednak kilka kontrowersji z tym związanych, np. zagadnienie sporów zbiorowych i koszty.
- Rzecznik Praw Pracowniczych - nowa instytucja
- Koszty instytucji Rzecznika Praw Pracowniczych i biura to około 10 mln rocznie
- W państwach demokratycznych utrwaloną praktyką jest powoływanie tzw. instytucji rzeczniczych
- Kontrowersja: Rzecznik Praw Pracowniczych w sporze zbiorowym
Rzecznik Praw Pracowniczych - nowa instytucja
Aktualne w Polsce obowiązuje m.in. takie instytucje jak: Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, Rzecznika Finansowego, Rzecznika Praw Pacjenta, Rzecznik Praw Konsumentów. Niewątpliwie wśród tego katalogu brakuje Rzecznika Praw Pracowniczych. W związku z tym projektodawca przychodzi z projektem ustawy o Rzeczniku Praw Pracowniczych (dalej jako: projekt). Kto może być Rzecznikiem Praw Pracowniczych i jakie ma zadania? Zostało to tutaj szczegółowo opisane poniżej.
Koszty instytucji Rzecznika Praw Pracowniczych i biura to około 10 mln rocznie
Wejście w życie projektowanej ustawy spowoduje wzrost wydatków ze środków publicznych związanych z działalnością nowego organu władzy publicznej, jaki stanowi Rzecznik Praw Pracowniczych oraz nowej jednostki organizacyjnej, która będzie go obsługiwać, tj. Biura Rzecznika Praw Pracowniczych. Można szacować, że roczne koszty jej działalności nie powinny przekraczać środków finansowych przeznaczanych na działalność Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, tj. ok. 10 milionów złotych.
W państwach demokratycznych utrwaloną praktyką jest powoływanie tzw. instytucji rzeczniczych
- Po pierwsze, są one częścią aparatu władz publicznych, powołują je właściwe organy władzy ustawodawczej lub wykonawczej, ale są one wyposażone w daleko idącą niezależność, którą gwarantuje w szczególności ich kadencyjność oraz wyłączenie spod hierarchicznego podporządkowania wobec innych organów władz publicznych.
- Po drugie, instytucje te co do zasady nie posiadają kompetencji władczych do rozstrzygania żadnych spraw publicznych lub indywidualnych, w tym w szczególności nie posiadają one kompetencji prawodawczych oraz możliwości władczego, jednostronnego rozstrzygania o uprawnieniach i obowiązkach jednostki (wydawania decyzji administracyjnych, orzeczeń, rozstrzygania sporów).
- Po trzecie, wykonują one zadania koncentrujące się na zapewnieniu jednostce, której chronione przez przepisy prawa uprawnienia i interesy są zagrożone lub naruszone, odpowiedniej pomocy, w tym w szczególności – pomocy prawnej, oraz podejmowaniu działań zmierzających do wyeliminowania z przepisów prawa, praktyki sądowej lub administracyjnej rozwiązań, które takie uprawnienia i interesy naruszają lub im zagrażają. Działalność instytucji rzeczniczych służy więc ograniczeniu skutków tych przewag i wzmocnieniu pozycji jednostki w relacjach z silniejszymi podmiotami.
Kontrowersja: Rzecznik Praw Pracowniczych w sporze zbiorowym
Zgodnie z projektem Rzecznik Praw Obywatelskich może przystępować do sporów zbiorowych, o których mowa w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 123), na wniosek podmiotu reprezentującego interesy pracownicze i po jego stronie.
Trzeba tu jasno zaznaczyć, że RPP ma bronić praw i interesów pracowników, ma być niezależnym organem powołanym do ochrony wolności, praw i interesów osób wykonujących pracę zależną, bez względu na podstawę ich zatrudnienia, w tym w szczególności – zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, stosunków administracyjnoprawnych oraz stosunków cywilnoprawnych. Trzeba się tu jednak zastanowić, czy zgodne z intencją ustawy o sporach zbiorowych jest to, aby występował w nim inny podmiot: niż związki zawodowe i pracodawca. Z ustawy o sporach zbiorowych jasno wynika zakres podmiotowy i przedmiotowy. Reprezentacja wynika tak, że prawa i interesy zbiorowe pracowników są reprezentowane przez związki zawodowe (tyle, nie ma tu żadnej innej instytucji, czy podmiotu), zaś prawa i interesy pracodawców w sporach zbiorowych mogą być reprezentowane przez właściwe organizacje pracodawców. Już sam art. 1 ustawy o sporach zbiorowych określa, że spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Zgodnie zaś z projektem, Rzecznik Praw Pracowniczych może wykonywać wszelkie czynności w sporze zbiorowym przewidziane przepisami prawa dla podmiotu reprezentującego interesy pracownicze w zakresie udzielonego przez ten podmiot w danym sporze upoważnienia. Wydaje się to kontrowersyjne rozwiązanie. Zobaczymy jednak jak będą się kształtowały konsultacje i opiniowanie przez różne środowiska, w tym związkowe.