Emeryt, który uprzednio przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zawieszenia wypłaty emerytury, jest "emerytem – byłym pracownikiem" w rozumieniu ustawy o ZFŚS, on też ma więc prawo do świadczeń socjalnych.
- Ważny wyrok sądu dla emerytów
- Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
- Po co ZFŚS?
- Kto jest emerytem na gruncie ustawy o świadczeniach socjalnych?
Ważny wyrok sądu dla emerytów
W tym roku zapadła ważna uchwała Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 lutego 2024 r., III PZP 3/23. Uchwała ma znaczenie dla tysięcy emerytów. Czego dotyczy? Mianowicie chodzi o to, że: emeryt, który uprzednio przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zawieszenia wypłaty emerytury, jest "emerytem – byłym pracownikiem" w rozumieniu ustawy o ZFŚS, on też ma więc prawo do świadczeń socjalnych.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest to, że pracodawca, stosownie do możliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników. Takie sformułowanie tej zasady ("w miarę możliwości") nie daje pracownikowi podstaw do roszczeń wobec pracodawcy. Niemniej jednak pewna grupa pracodawców zobowiązania jest tworzyć w zakładzie fundusz, który będzie przeznaczony na świadczenia dla pracowników. W tym zakresie istnieje więc niespójność pomiędzy KP a ustawą z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 288, dalej jako: ustawa).
Po co ZFŚS?
Sama idea tworzenia funduszu powstała z potrzeby przystosowania najbiedniejszych i najmniej zaradnych grup społecznych do zasad gospodarki wolnorynkowej. W wyroku Sądu Najwyższego z 10 lipca 2014 r. (II UK 472/13, OSNP 2015 nr 11, poz. 151) podkreślono, że fundusz jest instytucją mającą łagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin, a jego adresatami są zwłaszcza rodziny o najniższych dochodach. Realizowanie ze środków Funduszu innych celów dopuszczalne jest w ograniczonym zakresie i jedynie w przypadkach, gdy jego podstawowa funkcja, ze względu na uwarunkowania podmiotowe, traci rację bytu. Wydatkowanie środków Funduszu z pominięciem sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej musi być oceniane w odniesieniu do poszczególnych okoliczności faktycznych, a przede wszystkim zważywszy na stronę podmiotową, zarówno pracodawców, jak i ogółu uprawnionych.
Zgodnie z ustawą osoby uprawnione do korzystania z Funduszu to grupa osób, przez którą należy rozumieć: pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów - byłych pracowników i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie, prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu.
Kto jest emerytem na gruncie ustawy o świadczeniach socjalnych?
Jak podkreśla w uchwale SN: dla celów analizowanej ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych emerytem jest więc osoba korzystająca z emerytury powszechnej, osoba korzystająca z emerytury wcześniejszej oraz emerytury pomostowej. Ustawa nie przyznaje uprawnień do korzystania ze świadczeń funduszu osobom, które pobierają świadczenie przedemerytalne.
Podkreślenia wymaga, że kryteria kwalifikacji do kategorii osób uprawnionych do korzystania z funduszu nie wiążą się bezpośrednio i wprost z faktem przejścia na emeryturę, a jedynie z takimi okolicznościami (warunkami), jak bycie emerytem i bycie pracownikiem zakładu. Jeżeli więc dana osoba była zatrudniona w określonym zakładzie i po zaprzestaniu pracy ma status emeryta, to należy do kręgu osób uprawnionych u pracodawcy. Zwrot „emeryt - były pracownik zakładu” należy łączyć przy tym tylko z tym zakładem pracy, z którym stosunek pracy ustał bezpośrednio przed powstaniem stanu kwalifikowanego, jako posiadanie lub powrót przez daną osobę do statusu emeryta. Zakładem pracy sprawującym opiekę socjalną nad emerytem, jest zawsze ten zakład, w którym emeryt był ostatni raz zatrudniony i to niezależnie od tego, czy przeszedł on z niego na emeryturę, czy też było to przejście „ponowne”
Byłym zakładem pracy dla emeryta/rencisty, jest ten zakład pracy, w którym emeryt/rencista był ostatni raz zatrudniony, bez względu na to, czy przeszedł on z niego na emeryturę/rentę po raz pierwszy, czy też było to przejście ponowne. „Przejście ponowne” na emeryturę lub rentę oznacza, iż prawo do emerytury/renty musiało zostać zawieszone, aby uznać, iż ostatnim zakładem pracy pracownika, w którym uprawniony jest on do korzystania ze świadczeń funduszu socjalnego, jest zakład pracy, w którym był on zatrudniony po raz ostatni.
Jak podkreśla SN, w doktrynie funkcjonuje pogląd, z którym należałoby się zgodzić, że jeżeli emeryt podejmie zatrudnienie u pracodawcy, który nie tworzy funduszu, zachowuje prawa do korzystania z funduszu tego ostatniego ze swoich pracodawców, który fundusz tworzy. Podobnie, gdy nowy pracodawca nie tworzy funduszu, ale wypłaca świadczenie urlopowe, do którego emeryt z mocy prawa nie jest uprawniony - taki emeryt nie traci praw do świadczeń od poprzedniego pracodawcy (zob. Ł. Chruściel, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz, Warszawa 2015). Przyjęcie bowiem poglądu odmiennego, zakładającego zerwanie więzi z byłym pracodawcą, w sytuacji podjęcia zatrudnienia przez nauczyciela-emeryta, w przypadku gdy u nowego pracodawcy nie jest tworzony fundusz, mogłoby prowadzić do sytuacji, że pracujący emeryt nie mógłby korzystać Funduszu u żadnego z pracodawców - u nowego bo nie funkcjonuje u niego fundusz, oraz u poprzedniego, pomimo że dokonywane były odpisy na fundusz, gdyż ciągle pobierał emeryturę. Nie było zapewne zamiarem ustawodawcy pozbawianie pracujących emerytów, często znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, możliwości korzystania ze środków Funduszu, w finansowaniu którego brali udział.
Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 288)