19 lipca 2004 r. uległ wypadkowi przy pracy i z tego tytułu otrzymał od niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej stosowne odszkodowanie. Zarazem wystąpił do ZUS o wypłatę zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem. Wniosek o zasiłek argumentował tym, że równolegle z pracą w Niemczech prowadził działalność zawodową jako adwokat w Polsce (był członkiem zespołu adwokackiego w B. i działalności tej - jak twierdził - nie zaprzestał).
ZUS uznał, że Eugeniusz P. nie był ubezpieczony w tym okresie w Polsce. Decyzję ZUS uzasadnił wskazując art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.) oraz przepisy rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie.
Rozpatrujący sprawę Sąd Okręgowy w K. ustalił, że Eugeniusz P. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 1 maja do 30 września 2004 r. Sąd przyjął, że mimo członkostwa w Unii Europejskiej i bezpośredniego obowiązywania rozporządzeń Rady EWG dotyczących koordynacji krajowych systemów zabezpieczenia społecznego, przepisy te nie dotyczą określenia zasad obejmowania ubezpieczeniem i przystępowania do systemów ubezpieczeń społecznych o charakterze obowiązkowym lub dobrowolnym, unormowanych w ustawodawstwach krajowych każdego z państw członkowskich i ich nie zastępują.
Zawarte w rozporządzeniu nr 1408/71 normy kolizyjne rozstrzygają, którego państwa ustawodawstwo należy stosować w określonych sytuacjach, przy zachowaniu gwarancji niepogorszenia sytuacji osób korzystających z prawa przemieszczania się na terytorium UE.
Od orzeczenia apelację złożył ZUS. Sąd Apelacyjny w K. zmienił wyrok i oddalił odwołanie. Sąd powołał się na art. 13 ust. 2 pkt a i art. 14c rozporządzenia Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych. (...) Pracownik zatrudniony na terytorium państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego. Osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium państwa i prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium innego państwa podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego obszarze wykonuje pracę za wynagrodzeniem.
Sąd apelacyjny zwrócił uwagę, że do przepisów wprowadzających wyjątki od powyższych zasad nie zostało przez Polskę wprowadzone postanowienie o stosowaniu ustawodawstwa wewnętrznego w przypadku prowadzenia działalności na własny rachunek w Polsce i zatrudnienia w innym państwie członkowskim. Oznacza to, że taka osoba jest objęta ustawodawstwem państwa, w którym wykonuje zatrudnienie z tytułu umowy o pracę. Eugeniusz P. nie mógł podlegać polskiemu systemowi ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 1 maja do 30 września 2004 r. i nie przysługuje mu od ZUS świadczenie związane z wypadkiem, jakiego doznał 19 lipca 2004 r.
Wnioskodawca złożył skargę kasacyjną, którą Sąd Najwyższy oddalił.
Uzasadniając wyrok Sąd Najwyższy wskazał, że podstawową zasadą, na jakiej opiera się powoływane w sprawie rozporządzenie nr 1408/71, jest objęcie pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek przemieszczających się we Wspólnocie systemem zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego.
Zgodnie z kluczowym w rozpoznawanej sprawie art. 14c rozporządzenia nr 1408/71, osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego państwa członkowskiego i prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium innego państwa członkowskiego podlega przede wszystkim ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium wykonuje pracę za wynagrodzeniem. Wyjątki wskazane w załączniku VII do tego rozporządzenia nie dotyczą Polski, gdyż nasz kraj żadnego z nich nie zgłosił. W efekcie osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium Niemiec i prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium Polski podlega tylko ustawodawstwu niemieckiemu, czyli nie podlega polskim przepisom.
Ustalono, że Eugeniusz P. niewątpliwie świadczył pracę na podstawie umowy o pracę na terenie Niemiec i podlegał z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu (art. 1a rozporządzenia nr 1408/71). Była to praca w niepełnym wymiarze czasu pracy oraz stosownej do niego wysokości wynagrodzenia, ale - ze względu na kilkuletni okres jej świadczenia - należy uznać, że miała ona charakter rzeczywisty i efektywny. Tym samym Eugeniusz P. musiał podlegać wyłącznie niemieckiemu ubezpieczeniu społecznemu.
Michał Culepa
specjalista w zakresie prawa pracy