Emerytura częściowa
Obowiązujące przepisy przewidują, że osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. mogą przejść na emeryturę, co do zasady, po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego. Do końca 2012 r. wiek ten wynosił 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, a od 1 stycznia 2013 r. ulega stopniowemu wydłużeniu (o 1 miesiąc dla osób urodzonych w każdym kolejnym kwartale). Wydłużenie wieku emerytalnego dotyczy wszystkich mężczyzn z tej grupy wiekowej oraz kobiet urodzonych po 31 grudnia 1952 r.
Przykładowo, dla mężczyzny urodzonego w I kwartale 1949 r. – wiek ten wynosi 65 lat i 5 miesięcy, a dla urodzonego w II kwartale 1949 r. – 65 lat i 6 miesięcy itd. Docelowo powszechny wiek emerytalny ma wynosić 67 lat zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn.
Kiedy można przejść na emeryturę
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., po spełnieniu określonych wymagań, mają możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę (np. z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), a także na emeryturę pomostową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Nowelizacja ustawy emerytalnej z 11 maja 2012 r. wprowadziła też dla nich dodatkową możliwość uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych. Katalog świadczeń przewidzianych w tej ustawie został bowiem poszerzony o emeryturę częściową, przewidzianą dla osób, które nie ukończyły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego, a spełniają łącznie dwa warunki:
- osiągnęły wiek wynoszący co najmniej 62 lata dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz
- posiadają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn.
Polecamy: 30 pomysłów na zarabianie w domu
W pierwszej kolejności emeryturę częściową mogą uzyskać (po ukończeniu 65 lat w 2014 r.) mężczyźni urodzeni w 1949 r., dla których wydłużony powszechny wiek emerytalny wynosi, w zależności od kwartału urodzenia – od 65 lat i 5 miesięcy do 65 lat i 8 miesięcy. Kobiety urodzone po 31 grudnia 1948 r. poczekają na możliwość uzyskania emerytury częściowej do I kwartału 2021 r. Wówczas bowiem wymagany do uzyskania tego świadczenia wiek 62 lat ukończą kobiety, dla których podwyższony wiek emerytalny wynosi 62 lata i 1 miesiąc (urodzone po 31 grudnia 1958 r.).
Zadaj pytanie: Forum Kadry
Osoby, które chcą nabyć prawo do emerytury częściowej, z wnioskiem o przyznanie tego świadczenia muszą wystąpić przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego.
Mężczyzna, urodzony w sierpniu 1949 r., powszechny wiek emerytalny (65 lat i 7 miesięcy) ukończy w marcu 2015 r. Wiek 65 lat uprawniający go do uzyskania emerytury częściowej osiągnie jednak już w sierpniu 2014 r. Jeśli udowodni wymagany 40-letni staż ubezpieczeniowy, będzie mógł ubiegać się o przyznanie emerytury częściowej.
Mężczyzna, urodzony 15 stycznia 1949 r., 15 maja 2014 r. ukończy powszechny wiek emerytalny wynoszący 65 lat i 5 miesięcy. Dotychczas udowodnił 40-letni staż składkowy i nieskładkowy. Z wnioskiem o emeryturę częściową będzie mógł wystąpić najpóźniej 14 maja 2014 r. Po tym czasie będzie mógł ubiegać się wyłącznie o emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego.
Okresy uwzględniane w stażu
Ustalając staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania emerytury częściowej (co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn) ZUS uwzględnia wszystkie udowodnione okresy składkowe oraz okresy nieskładkowe z dokładnością co do jednego dnia.
Zmiany w emeryturach częściowych
Okresy składkowe to generalnie okresy, w których wnioskodawca pracował i były za niego opłacane składki do ZUS (np. okresy pozostawania w stosunku pracy, wykonywania umowy-zlecenia, prowadzenia działalności gospodarczej). Natomiast okresy nieskładkowe to generalnie okresy braku aktywności zawodowej, za które nie zostały opłacone składki na ubezpieczenia społeczne (m.in. pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego). Okresy nieskładkowe podlegają uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Jeśli po zsumowaniu okresów składkowych i nieskładkowych zainteresowana osoba nadal nie ma wystarczającego stażu do przyznania świadczenia, ZUS może jej zaliczyć tzw. okresy rolne, tj. okresy:
- ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
- prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia przypadające przed 1 lipca 1977 r.,
- pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia przypadające przed 1 stycznia 1983 r.
W stażu uprawniającym do emerytury częściowej ZUS uwzględni okresy składkowe w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych.
Okresy rolne mogą być uwzględnione tylko w zakresie niezbędnym do ustalenia prawa do emerytury częściowej i tylko wtedy, gdy nie zostały zaliczone do tych, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie mogą się również czasowo pokrywać z okresami składkowymi i nieskładkowymi.
Jeśli okresy składkowe, nieskładkowe oraz rolne są krótsze od stażu wymaganego do przyznania emerytury częściowej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, ZUS może wliczyć również okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do której prawo wnioskodawca utracił z powodu odzyskania zdolności do pracy. Okresów pobierania renty nie uwzględnia się, gdy zbiegają się w czasie z okresami składkowymi, nieskładkowymi i rolnymi, które zostały uwzględnione przy ustalaniu wymaganego stażu ubezpieczeniowego.
Staż emerytalny a prawo do emerytury
Wysokość emerytury częściowej
Emerytura częściowa wynosi 50% pełnej emerytury obliczonej według zasad przewidzianych w ustawie emerytalnej. W celu obliczenia emerytury częściowej ZUS dzieli więc najpierw kwotę składek emerytalnych oraz kapitału początkowego (zewidencjonowanych na indywidualnym koncie osoby ubezpieczonej oraz odpowiednio zwaloryzowanych) przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na emeryturę częściową.
Ustalona w powyższy sposób wysokość świadczenia może być zwiększona za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenia emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad dotyczących wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych we wspomnianych przepisach. Każdy rok opłacania składek mnoży się więc przez 1% najniższej emerytury.
Zwiększenie za okresy pracy na roli przysługuje osobom, które udowodniły okresy ubezpieczenia społecznego rolników w wymiarze krótszym niż 25 lat i nie mają ustalonego prawa do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Po ustaleniu kwoty pełnej emerytury ZUS mnoży ją przez 50%, obliczając tym samym wysokość emerytury częściowej. Tak ustalona wartość świadczenia nie jest objęta gwarancją najniższej emerytury. Oznacza to, że jeśli emerytura jest niższa, ZUS nie podwyższa świadczenia do minimalnej emerytury.
Emerytura częściowa będzie wypłacana przez ZUS w wysokości 50% obliczonej emerytury.
Mężczyzna (urodzony w marcu 1949 r.) w sierpniu 2014 r. ukończy powszechny wiek emerytalny uprawniający go do przejścia na pełną emeryturę (65 lat i 5 miesięcy). Jednak już po ukończeniu 65 lat, w marcu 2014 r. zgłosił wniosek o emeryturę częściową. Oprócz 40 lat składkowych i nieskładkowych udowodnił 5-letni okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Obliczając emeryturę częściową ZUS uwzględnił średnie dalsze trwanie życia dla wieku 65 lat, obowiązujące do końca marca 2014 r. (212,2 miesięcy). W związku z tym, że kwota składek emerytalnych oraz kapitału początkowego zewidencjonowana na koniec lutego 2014 r., z uwzględnieniem ich waloryzacji, wyniosła 445 650 zł, emerytura częściowa została obliczona w następujący sposób:
- 445 650 zł : 212,2 = 2100,14 zł,
- 1% x 5 x 844,45 zł (kwota najniższej emerytury od 1 marca 2014 r.) = 42,22 zł,
- 2100,14 zł + 42,22 zł = 2142,36 zł,
- 2142,36 zł x 50% = 1071,18 zł (wysokość emerytury częściowej).
Osoba pobierająca emeryturę częściową może dorabiać bez ograniczenia
Osoby, które pozostają w stosunku pracy i zamierzają przejść na emeryturę, jeśli chcą pobierać emeryturę, muszą ten stosunek rozwiązać. W przeciwnym razie, jeśli kontynuują stosunek pracy, ZUS zawiesza im prawo do świadczenia. Powyższa regulacja nie obowiązuje w stosunku do osób uprawnionych do emerytury częściowej (art. 103a ustawy emerytalnej). Osoby te mogą więc pobierać emeryturę częściową nawet wtedy, gdy nie zrezygnują z dotychczasowego zatrudnienia.
Dla osób uprawnionych do emerytury częściowej przewidziano również odmienne rozwiązania w zakresie uzyskiwania przychodu z działalności zarobkowej objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby.
Osoba chcąca przejść na emeryturę częściową nie musi rozwiązywać umowy o pracę w celu nabycia prawa do świadczenia.
Natomiast osoby uprawnione do wcześniejszej emerytury, które nie osiągnęły powszechnego wieku emerytalnego, mają ograniczone możliwości uzyskiwania przychodu z takiej działalności. Jeśli przychód ten przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, emerytura podlega odpowiedniemu zmniejszeniu, a w razie przekroczenia 130% tego wynagrodzenia – ZUS zawiesza prawo do świadczenia i wstrzymuje jego wypłatę. Powyższe ograniczenia w uzyskiwaniu przychodu z tytułu pracy zarobkowej nie obowiązują w odniesieniu do osób uprawnionych do emerytury częściowej. Osoby te mogą dorabiać do swojego świadczenia bez żadnych ograniczeń
Osoba pobierająca emeryturę częściową może uzyskiwać przychód bez ograniczeń.
Ponowne przeliczenie emerytury częściowej
Osoba, która po przyznaniu emerytury częściowej podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, może złożyć wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia (art. 108 ustawy emerytalnej). ZUS zwiększy emeryturę o 50% kwoty zwiększenia emerytury.
Kwota zwiększenia emerytury to wynik podzielenia nowych składek na ubezpieczenie emerytalne przez średnie dalsze trwanie życia obowiązujące dla wieku osoby uprawnionej w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości świadczenia. Nowe składki to te zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury częściowej, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne jej ustalenie.
Ponownego ustalenia emerytury częściowej z uwzględnieniem nowych składek emerytalnych można żądać (zgłaszając w tej sprawie odpowiedni wniosek) nie wcześniej niż po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym ZUS przyznał świadczenie. Z kolejnymi wnioskami można występować po zakończeniu każdego kolejnego roku kalendarzowego lub po ustaniu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Wniosek o emeryturę częściową
Przyznanie emerytury częściowej jest uzależnione od zgłoszenia wniosku przez osobę zainteresowaną lub jej pełnomocnika.
Do wniosku o emeryturę częściową należy dołączyć kwestionariusz okresów składkowych i nieskładkowych oraz dokumenty potwierdzające te okresy, tj. świadectwa pracy, zaświadczenia zakładu pracy, legitymacje ubezpieczeniowe zawierające wpisy pracodawcy (jeśli posiadają one pieczątkę imienną osoby, która ich dokonywała). W odniesieniu do niektórych okresów (np. gdy dokumenty uległy zniszczeniu na skutek powodzi) środkiem dowodowym mogą być również zeznania świadków. Dla udowodnienia niektórych okresów składkowych lub nieskładkowych ZUS dopuszcza również inne środki dowodowe, np. decyzje i zaświadczenia określonych organów, książeczki wojskowe, zaświadczenia sądów, zaświadczenia lekarskie, oświadczenia, umowy, pisma i legitymacje. Wnioskodawca nie musi dołączać wymienionych dokumentów, jeśli przedłożył je do ustalenia kapitału początkowego.
Odpowiedzi na pytania Czytelników
Czy można przejść z emerytury częściowej na pełną emeryturę po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego?
Tak. Osoba uprawniona do emerytury częściowej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego nie traci automatycznie prawa do tego świadczenia. W związku z ukończeniem tego wieku może zgłosić wniosek o zmianę dotychczas pobieranego świadczenia na emeryturę ustaloną w pełnej wysokości (na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej). Jeśli jednak pozostaje w stosunku pracy, to aby skorzystać z takiej zamiany, musi rozwiązać umowę o pracę. W takim przypadku świadczeniobiorca utraci prawo do emerytury częściowej, a ZUS przyzna pełną emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Jeśli jednak nie zdecyduje się na taką zamianę, może nadal pobierać dotychczasowe świadczenie, kontynuując stosunek pracy i dorabiając bez żadnych ograniczeń.
Zobacz również serwis: Emerytury i renty
Czy pobieranie emerytury częściowej pomniejszy pełną emeryturę?
Tak. Podstawa obliczenia emerytury przyznanej z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego jest pomniejszana o kwoty pobranej emerytury częściowej (w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne). Wysokość takiego pomniejszenia jest oczywiście zależna od tego, jak wysoką emeryturę częściową pobierała osoba uprawniona i przez jak długi okres.
Podstawa prawna:
- art. 9–11, art. 24–26b, art. 103, art. 103a i art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 1440; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1734
Więcej przeczytasz w MONITORZE PRAWA PRACY I UBEZPIECZEŃ >>>>