Państwa członkowskie podejmują konieczne środki w celu zakazu wykonywania pracy przez dzieci. Minimalny wiek, dopuszczający zatrudnienie, nie może być niższy niż minimalny wiek, w którym kończy się powszechny obowiązek szkolny nałożony prawem krajowym, lub 15 lat. Zagadnienie to zostało uregulowane w dyrektywie 94/33 z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych, która obejmuje właściwie wszystkie kwestie związane z zatrudnianiem takich osób, z wyjątkiem ich wynagradzania i szkolenia zawodowego.
Zawarte w dyrektywie rozwiązania nie mają charakteru optymalnego, a jedynie formułują minimalne standardy w zakresie zatrudniania młodych pracowników. Oznacza to, że poszczególne państwa członkowskie Unii Europejskiej mogą wprowadzić przepisy korzystniejsze od zawartych w samej dyrektywie.
Definicje
Pojęcie „młody pracownik” oznacza osobę poniżej 18 lat, która posiada umowę o pracę lub pozostaje w stosunku pracy określonym przez prawo obowiązujące w danym państwie członkowskim i przez nie regulowanym. Jest ono stosunkowo szerokie i obejmuje zarówno dzieci, jak i młodocianych. Dyrektywa definiuje „dziecko” jako jakąkolwiek młodą osobę w wieku poniżej 15 lat, podlegającą powszechnemu obowiązkowi szkolnemu zgodnie z prawem krajowym. Zaś jako „młodocianego” należy rozumieć jakąkolwiek młodą osobę w wieku co najmniej 15 lat, ale poniżej 18 lat, która nie podlega już powszechnemu obowiązkowi szkolnemu.
Dyrektywa reguluje sytuację prawną młodych pracowników, posiadających umowę o pracę lub pozostających w stosunku pracy określonym przez prawo danego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Nie obejmuje ona swym zakresem sytuacji osób młodych wykonujących pracę na podstawie innych stosunków prawnych, w tym zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. umowy zlecenia.
Praca dzieci
Prawodawstwo europejskie zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia zakazu pracy dzieci.
Wyjątkowo praca dzieci jest dopuszczalna, gdy:
• wiąże się ona z działalnością kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, zgodnie z upoważnieniem właściwych władz wydanym w indywidualnych przypadkach,
• dzieci w wieku co najmniej 14 lat pracują w systemie kształcenia połączonego z pracą lub w systemie kształcenia zawodowego organizowanego przez pracodawcę w miejscu pracy, pod warunkiem że praca jest wykonywana zgodnie z warunkami ustalonymi przez właściwe władze,
• dziecko ukończyło 13 lat i wykonuje pracę lekką, niezwiązaną z działalnością kulturalną i podobną, przez ograniczoną liczbę godzin tygodniowo. Rodzaj tej pracy musi być jednak określony w prawie krajowym.
Praca lekka oznacza każdą pracę, która ze względu na jej charakter oraz warunki, w których jest wykonywana, nie zagraża bezpieczeństwu, zdrowiu lub rozwojowi dzieci oraz nie wpływa negatywnie na ich frekwencję w szkole, naukę zawodu i korzystanie z programów szkoleniowych zatwierdzonych przez właściwe władze.
Praca młodocianych
Prawo europejskie umożliwia zatrudnianie osób, które mają co najmniej 15 lat, ale nie ukończyły jeszcze 18 lat i nie podlegają już obowiązkowi szkolnemu. Jednak przewiduje pewne rodzaje prac, których takie osoby nie mogą wykonywać i wprowadza w tym zakresie wyjątki, mające charakter obligatoryjny.
Artykuł 7 ust. 2 dyrektywy zakazuje zatrudniania młodocianych przy pracy:
• przekraczającej ich fizyczne lub psychologiczne możliwości,
• narażającej na kontakt z czynnikami toksycznymi, rakotwórczymi lub powodującymi negatywny wpływ na ludzkie zdrowie,
• wiążącej się ze szkodliwym napromieniowaniem,
• pociągającej za sobą ryzyko wypadków, których młode osoby nie mogą rozpoznać lub uniknąć, ze względu na niewystarczającą dbałość o kwestie bezpieczeństwa, brak doświadczenia lub właściwego przygotowania,
• stwarzającej ryzyko dla zdrowia z powodu ekstremalnego zimna lub gorąca, hałasu lub drgań.
WAŻNE!
Artykuł 7 ust. 3 dyrektywy umożliwia państwom członkowskim odstąpienie od postanowień ust. 2, jeżeli jest to konieczne ze względu na naukę zawodu, a sama praca jest wykonywana pod nadzorem upoważnionej osoby.
Czas pracy
Podstawową zmienną, co do której dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek ograniczenia, jest czas pracy młodych pracowników, zarówno dzieci, jak i młodocianych. W przypadku dzieci wymiar czasu pracy jest uzależniony od systemu kształcenia i rodzaju wykonywanej pracy. Natomiast w przypadku młodocianych wymiar ten wynosi nie więcej niż 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.
Ograniczeniu podlegają też godziny wykonywania pracy: dzieci nie powinny wykonywać żadnej pracy w godzinach 20.00-6.00, natomiast młodociani - w godzinach 22.00-6.00 albo 23.00-7.00. Wyjątkowo młodociani mogą wykonywać pracę w porze nocnej, jeżeli nie podlegają już obowiązkowi szkolnemu, w szczególnych rodzajach działalności, pod nadzorem osoby dorosłej i poza godzinami 24.00-4.00.
Czas wypoczynku i przerwy w pracy zgodnie z art. 10 dyrektywy dla dzieci powinien być zapewniony w zakresie 14-godzinnego nieprzerwanego wypoczynku w ciągu doby, natomiast dla młodocianych o 2 godziny krótszy. Wypoczynek tygodniowy powinien wynosić nie mniej niż 2 dni, w miarę możliwości następujące po sobie.
W przypadku pracy w porze nocnej oraz czasu wypoczynku w odniesieniu do młodocianych, którzy nie podlegają obowiązkowi szkolnemu dyrektywa umożliwia odstępstwa od przyjętych zasad, jeżeli są ku temu obiektywne powody, a pracownicy mogą skorzystać z wyrównawczego okresu wypoczynku. Odstępstwa te dotyczą określonych w dyrektywie branż, tj. żeglarstwa, rybołówstwa, sił zbrojnych, policji, szpitali i podobnych instytucji, rolnictwa, przemysłu turystycznego, działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej.
Każdy z młodych pracowników, których dobowy czas pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny, powinien mieć zapewnioną przerwę w pracy o wymiarze nie mniej niż 30 minut, w miarę możliwości o charakterze ciągłym.
Wszystkie państwa członkowskie zostały zobowiązane dyrektywą do określenia skutecznych i proporcjonalnych środków stosowanych w razie łamania jej postanowień. Jednocześnie w takim zakresie, w jakim minimalne wymagania przewidziane dyrektywą były wcześniej spełnione, wprowadzenie w życie dyrektywy nie stanowiło uzasadnionej podstawy dla zmniejszania ogólnego poziomu ochrony zapewnianej młodym osobom.
KATARZYNA M. ŚWIDERSKA