Kwestie przygotowania zawodowego młodocianych oraz sposób jego prowadzenia reguluje rozporządzenie Rady Ministrów do ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagrodzenia.
Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może przybierać formę:
- nauki zawodu, która ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy oraz otrzymanie przez niego właściwego dyplomu, potwierdzającego nabyte umiejętności, w postaci wykwalifikowanego czeladnika lub pracownika.
- przyuczenia do wykonywania określonej pracy, które ma na celu przygotowanie Młodocianego do pracy jako pracownika przyuczonego. Przyuczenie takie może dotyczyć również wybranych prac, które związane są z nauką określonego zawodu.
Polecamy książkę: Kodeks pracy 2017 Praktyczny komentarz z przykładami
Przygotowanie zawodowe młodocianych może być prowadzone przez podmioty posiadające wymagane kwalifikacje czyli :
- pracodawcę;
- osobę, która prowadzi zakład pracy w imieniu pracodawcy oraz
- osobę zatrudnioną przez pracodawcę
W przypadku osób wymienionych w punkcie 3, niezbędnym warunkiem prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych jest posiadanie kwalifikacji, wymaganych przez instruktorów praktycznej nauki zawodu. Wymagania te określa § 10 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2010 roku w sprawie praktycznej nauki zawodu.
Zawarcie umowy
Należy zaznaczyć, że pracodawca zobligowany jest do zawarcia z młodocianym pisemnej umowy o pracę, w celu przygotowania zawodowego. Umowa zgodnie z art. 195 §1 Kodeksu Pracy, powinna określać rodzaj przygotowania zawodowego, czas trwania oraz miejsce odbywania danego przygotowania, sposób dokształcania teoretycznego, a także wysokość wynagrodzenia.
O zawarciu wyżej wymienionej umowy, pracodawca ma obowiązek powiadomić właściwie ze względu na miejsce zamieszkania Młodocianego- wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
W przypadku pracodawcy będącego rzemieślnikiem należy zawiadomić również izbę rzemieślniczą, właściwą ze względu na siedzibę rzemieślnika.
Izby rzemieślnicze, należy rozmieć również jako cech czyli stowarzyszenia rzemieślników zrzeszające przedstawicieli jednego określonego zawodu, a niekiedy kilku pokrewnych zawodów. Stosowane jest to jednak, tylko w przypadku jeżeli cech sprawuje nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych, na podstawie upoważnienia udzielonego przez izbę rzemieślniczą.
Zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu, pracodawca zawiera z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych.
Zatrudnienie młodocianego odbywającego naukę zawodu jest dopuszczalne tylko przy pracach objętych programem praktycznej nauki zawodu.
Umowy terminowe
Innym rodzajem umów, są umowy terminowe, które mogą być zawierane wyłącznie w przypadku przygotowania zawodowego mającego na celu naukę zawodu. Przepisy rozporządzenia, nie dopuszczają zawierania umów terminowych z zamiarem wyłącznie przyuczenia Młodocianego do wykonywania określonej pracy.
Warunkiem stosowania jest jednak zatrudnienie większej liczby młodocianych, niż wynika to z potrzeb pracodawcy. W związku z tym, że ustawodawca nie określił konkretnych kryteriów potrzeb pracodawcy, decyzja o ilości zatrudnionych należy tylko i wyłącznie do decyzji pracodawcy.
Wypowiedzenie umowy
Jeżeli zaistnieje konieczność wypowiedzenia młodocianemu umowy o pracę, w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu, pracodawca zobowiązany jest do zawiadomienia przedstawiciela ustawowego młodocianego, bądź jego opiekuna. Jeżeli młodociany dokształca się w szkole, również konieczne jest jej powiadomienie. Dodatkowo, jeżeli pracodawca jest rzemieślnikiem, konieczne jest zawiadomienie izby rzemieślniczej, w celu uzyskania przez młodocianego możliwości kontynuowania nauki w tym samym lub zbliżonym zawodzie. Przepisy, nie określają jednoznacznie momentu, w którym takie zawiadomienie powinno zostać dokonane przez pracodawcę. Jednakże, wyżej wskazana potrzeba kontynuowania nauki w innym miejscu, po rozwiązaniu stosunku pracy, wskazuje by nastąpiło to wraz ze złożeniem oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o prace w celu przygotowania zawodowego. Nie powinno to nastąpić jednak później, niż w dniu rozwiązania umowy.
Czas trwania nauki zawodu
Czas trwania nauki zawodu nie może przekroczyć trzech lat szkolnych co stanowi 36 miesięcy. Zważywszy, że świadectwa ukończenia szkoły wydawane są pod koniec czerwca-od nauki można odliczyć czas ostatnich wakacji, przez co czas trwania nauki zawodu, może zostać skrócony. Okres trwania nauki może zostać również skrócony odpowiednio, o czas odbytego wcześniej przyuczenia o czym stanowi §18 rozporządzenia. Okres 36 miesięcy może być skrócony nawet o 12 miesięcy jeżeli pracodawca na wniosek Młodocianego, a jeżeli pracodawcą jest rzemieślnik – izba rzemieślnicza na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego wyrażą zgodę, ale pod warunkiem, że młodociany nie dokształca się w zasadniczej szkole zawodowej (§ 12 ust. 2 rozporządzenia).
Warto wspomnieć, że przewidziany czas trwania nauki zawodu może zostać wydłużony nie więcej niż o 12 miesięcy, na zasadach przedstawionych powyżej, w przypadku gdy młodociany dokształcający się w szkole zawodowej nie uzyskał promocji do następnej klasy bądź w ogóle nie ukończył szkoły.
Przepisy te dotyczą odpowiednio młodocianych, którzy rozpoczęli naukę zawodu na innej podstawie niż umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Mówiąc o czasie trwania nauki, nie należy zapominać o sytuacji w, której nauka musi zostać przerwana niekoniecznie z przyczyn zależnych od młodocianego.
Likwidacja pracodawcy
W takim przypadku konieczne i uzasadnienie jest, by umożliwić młodocianemu kontynuowanie zdobywania przygotowania zawodowego. Ważne jest by była to kontynuacja, a nie powtarzanie już nabytej wiedzy i zdobytych umiejętności.
Kontynuować zdobywanie zawodu mogą także ci młodociani, którzy rozpoczęli je na innej podstawie prawnej
Osoby, które przerwały naukę w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieży niepracującej.
Warunkiem kontynuowania nauki jest to ,że przerwa nie może trwać dłużej niż 12 miesięcy oraz sprawdzenie przez nowego pracodawcę uzyskanych wcześniej umiejętności, czyli stopnia opanowania zawodu ( część praktyczna i teoretyczna ).
Przepisy dotyczące przerwania nauki zawodu, stosuje się odpowiednio do młodocianych, którzy, rozpoczęli naukę zawodu na innej podstawie niż umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Nauka zawodu od strony praktycznej
Program praktycznej nauki zawodu, powinien być realizowany zgodnie z założeniami programowymi w ramach systemu oświatowego. Nie dopuszcza się więc, by pracodawca tworzył własny program dostosowany jedynie do indywidualnych potrzeb i możliwości.
Zgodnie z § 10 Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu:
- kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do zasadniczej szkoły zawodowej albo
- kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do ośrodka dokształcania i doskonalenia zawodowego, albo
- organizuje dokształcanie teoretyczne we własnym zakresie.
Młodocianym zatrudnionym w celu nauki zawodu i dokształcającym się w ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego, znajdujących się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i miejsce pracy młodocianych, pracodawca może sfinansować koszty dojazdu i pobytu w ośrodku.
Końcowym etapem nauki zawodu jest egzamin sprawdzający.
Młodociany zatrudniony u pracodawcy, niebędącego rzemieślnikiem dokształcający się w zasadniczej szkole zawodowej zdaje egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie z zakresu kwalifikacji wyodrębnionej w tym zawodzie.
W przypadku gdy w zawodzie wyodrębniono więcej niż jedną kwalifikację - egzaminy potwierdzające kwalifikacje w zawodzie z zakresu wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w tym zawodzie (§11).
Przy okazji omawiania egzaminów, warto również zwrócić uwagę, że pracodawca zatrudniający młodocianych, pokrywa koszty wyżej wymienionych egzaminów. Jeżeli chodzi natomiast o egzamin poprawkowy, pokrycie kosztów zależne jest od woli pracodawcy.
Osoby, które przed ukończeniem nauki zawodu osiągnęły pełnoletniość, kończą naukę na warunkach określonych dla młodocianych (§ 13).
Przyuczenie do wykonywania określonej pracy
Przyuczenie do wykonywania określonej pracy trwa zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy. Czas ten jest bowiem wystarczający,by zdobyć przydatne umiejętności, a zarazem chroni młodocianych przed pracą niewymagającą kwalifikacji zawodowych za wynagrodzenie dużo niższe od wynagrodzenia minimalnego. W przypadku młodocianych, którzy są uczestnikami Ochotniczych Hufców Pracy okres ten może być przedłużony do czasu ukończenia gimnazjum i trwać nie dłużej niż 22 miesiące. Przyuczenie kończy się egzaminem sprawdzającym (§ 15 i § 16).
Jeżeli wynik jest pozytywny - pracodawca lub izba rzemieślnicza wydaje zaświadczenie stwierdzające nabycie umiejętności w wykonywaniu prac, których dotyczyło przyuczenie, oraz określające jego rodzaj, czas trwania i uzyskaną ocenę (§ 17).
Jeżeli wynik jest negatywny- pracodawca, a w odniesieniu do pracodawcy będącego rzemieślnikiem - izba rzemieślnicza ustala, na jaki okres należy przedłużyć przyuczenie do wykonywania określonej pracy, z tym jednak, że okres ten nie może przekroczyć 3 miesięcy ( §17).
Młodocianemu, który ukończył przyuczenie do wykonywania określonej pracy z wynikiem pozytywnym i podjął naukę zawodu, obejmującą zakres przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zalicza się okres przyuczenia do okresu praktycznej nauki zawodu ( § 18)
Zasady wynagradzania młodocianych
Zgodnie z § 19 - Młodocianemu w okresie nauki zawodu, przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".
Stosunek procentowy wynagrodzenia wynosi:
- w pierwszym roku nauki - nie mniej niż 4%;
- w drugim roku nauki - nie mniej niż 5%;
- w trzecim roku nauki - nie mniej niż 6%.
Młodocianym odbywającym przyuczenie do wykonywania określonej pracy przysługuje nie mniej niż 4% wynagrodzenia (§ 20).
Podstawa prawna :
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 Kodeks pracy.
Rozporządzenie Rady Ministrów do ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagrodzenia.
Komentarz Mirosław Włodarczyk, LEX Wolters Kluwer.