Kodeks wyróżnia dwa warianty zatrudnienia młodocianych. Pierwszy w celu przygotowania zawodowego, drugi przy pracach lekkich. Obie formy zatrudnienia wymagają zawarcia z młodocianymi umowy o pracę.
Przygotowanie zawodowe młodocianych może odbywać się przez naukę zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy. Umowa zawierana z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego ma charakter szczególny i mają do niej zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące zawierania umów na czas nieokreślony. Istnieją jednak wyjątki (określone przez Radę Ministrów w rozporządzeniu z 28 maja 1996 r. – DzU z 1996 r. nr 60, poz. 278), kiedy to pracodawca może zawrzeć taką umowę na czas określony.
Szczególny charakter umowy w celu przygotowania zawodowego wynika z art. 195 § 1 k.p., w którym wskazuje się na powinność określenia w niej kilku ważnych kwestii dotyczących zatrudnienia. Należą do nich:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego oraz
- wysokość wynagrodzenia.
Rozwiązanie takiej umowy za wypowiedzeniem jest możliwe wyłącznie w 4 przypadkach:
- w razie niedopełnienia przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
- w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- w razie reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającego kontynuowanie przygotowania zawodowego oraz
- w razie stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w której zakresie odbywa przygotowanie zawodowe.
Młodociany w innym celu niż przygotowanie zawodowe może zostać zatrudniony przy wykonywaniu tzw. prac lekkich. Wykaz tych prac sporządza pracodawca (w regulaminie lub innym akcie) po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy oraz jest przedstawiany do zatwierdzenia właściwemu inspektorowi pracy. Nie może zawierać prac zabronionych dla młodocianych. Jest z nim również zapoznawany młodociany pracownik oraz informuje się go o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaniem pracy.
Ustalając wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy pracy lekkiej, pracodawca powinien uwzględnić tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego. W trakcie odbywania zajęć szkolnych tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekroczyć 12 godzin, natomiast w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar ten nie może być większy niż 2 go- dziny.
Obowiązek dokształcania się jest nałożony na młodocianego do ukończenia przez niego 18 lat. Musi on dokształcać się w ramach szkoły, której z różnych przyczyn nie ukończył, począwszy od szkoły podstawowej, szkoły gimnazjalnej, ponadgimnazjalnej lub w innych formach pozaszkolnych. Powyższe obowiązki młodocianego automatycznie korelują z obowiązkiem pracodawcy, który musi zwolnić młodocianego pracownika ze świadczenia pracy na czas udziału w zajęciach szkoleniowych. Ponadto możliwe jest przedłużenie okresu przygotowania zawodowego do momentu jego ukończenia, nawet jeśli pracownik osiągnął już wiek 18 lat.