Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa ma wdrożyć w Polsce postanowienia unijnej dyrektywy o sygnalistach. Rządowe prace legislacyjne nad projektem ustawy o sygnalistach zostały zapoczątkowane jeszcze w 2021 r. Rządowi Mateusza Morawieckiego nie udało się doprowadzić tych prac do końca. Gabinet Donalda Tuska podjął je na nowo. Projekt ustawy o sygnalistach został właśnie ponownie wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Rząd planuje przyjęcie projektu ustawy na I. kwartał 2024 r.
- Kiedy ustawa o sygnalistach powinna być uchwalona
- Ustawa o sygnalistach – Kalendarium prac legislacyjnych
- Kogo ma dotyczyć ustawa o sygnalistach
- Co reguluje ustawa o sygnalistach
- Kiedy wejdzie w życie ustawa o sygnalistach
Ustawa o sygnalistach ma wdrożyć w Polsce dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Dyrektywa ta ustanawia zasady i procedury ochrony „sygnalistów”, czyli osób zgłaszających informacje uzyskane w związku ze świadczeniem przez nie pracy, które dotyczą naruszeń prawa. Celem dyrektywy o sygnalistach jest – jak stwierdzają autorzy projektu ustawy – poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony sygnalistów.
Resort rodziny, pracy i polityki społecznej kierowany przez Agnieszkę Dziemianowicz-Bąk przygotowuje ostateczną wersję projektu ustawy. Zgodnie z planami resortu, rząd ma przyjąć projekt do końca marca 2024 r. i skierować go do parlamentu.
Kiedy ustawa o sygnalistach powinna być uchwalona
Dyrektywa o sygnalistach została wydana w październiku 2019 r. Polska powinna była zaimplementować dyrektywę do krajowego porządku prawnego do 17 grudnia 2021 r. Jedynie w przypadku podmiotów należących do sektora prywatnego, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników, implementacja dyrektywy w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń powinna była nastąpić do dnia 17 grudnia 2023 r.
Polska nie dotrzymała powyższych terminów, wobec czego przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej wszczęto postępowanie przeciwko naszemu krajowi. Dlatego też obecne kierownictwo ministerstwa rodziny, pracy i polityki społecznej traktuje projekt ustawy jako pilny. Przeprocedowanie projektu przez większość etapów procedury legislacyjnej w poprzedniej kadencji rządu – jak zauważają urzędnicy MRPiPS – pozwala na zastosowanie w odniesieniu do projektu trybu odrębnego i przekazanie go bezpośrednio do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów.
Ustawa o sygnalistach – Kalendarium prac legislacyjnych
- 18 października 2021 r. projekt ustawy został skierowany do uzgodnień międzyresortowych, opiniowania przez partnerów społecznych oraz konsultacji publicznych. Projekt był również kierowany do Rady Dialogu Społecznego, która nie wyraziła opinii do projektu.
- 11 kwietnia 2022 r. po uwzględnieniu uwag w toku uzgodnień zmodyfikowany projekt został przekazany do ponownych uzgodnień międzyresortowych oraz opiniowania.
- 12 lipca 2022 r. odbyła się konferencja uzgodnieniowa.
- 28 lipca 2022 r. projekt został przekazany do opinii Komitetu do Spraw Europejskich. Uwagi zgłoszone w ramach KSE rozpoczęły robocze uzgodnienia, mające na celu ustalenie kompromisowej wersji projektu.
- 10 stycznia 2023 r. projekt został przyjęty przez Komitet do Spraw Europejskich i rekomendowany do rozpatrzenia wraz z protokołem rozbieżności Stałemu Komitetowi Rady Ministrów.
- 2 lutego 2023 r. upoważniony przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego Zespół do Spraw Administracji Publicznej i Bezpieczeństwa Obywateli wydał do projektu opinię pozytywną.
- 20 lipca 2023 r. projekt ustawy został przyjęty przez Stały Komitet Rady Ministrów i rekomendowany Radzie Ministrów.
- 31 lipca 2023 r. Rządowe Centrum Legislacji poinformowało, że rozpatrzenie projektu przez komisję prawniczą nie jest celowe.
- 29 sierpnia 2023 r. projekt został przekazany do potwierdzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów, który nie zakończył na tym etapie prac nad projektem.
- 24 listopada 2023 r. przewodniczący Stałego Komitetu RM poinformował, iż w związku z zakończeniem kadencji rządu Mateusza Morawieckiego, projekty wniesione do rozpatrzenia przez SKRM w stosunku do których Komitet nie zakończył prac zostają przekazane ad acta.
Kogo ma dotyczyć ustawa o sygnalistach
Przepisy krajowe – tak jak unijna dyrektywa – mają regulować zgłaszanie naruszeń prawa dotyczących zarówno podmiotów z sektora publicznego, jak i podmiotów z sektora prywatnego. W tym ostatnim przypadku chodzi o podmioty:
- zatrudniające co najmniej 50 pracowników,
- prowadzące działalność w zakresie usług finansowych (m.in. banki, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, fundusze powiernicze, towarzystwa emerytalne, fundusze emerytalne, domy maklerskie, towarzystwa funduszy inwestycyjnych),
- których działalność związana jest z ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Co reguluje ustawa o sygnalistach
Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa w ramach wdrożenia do krajowego systemu prawnego dyrektywy 2019/1937 ma określać w szczególności:
- zakres i definicję naruszeń prawa podlegających zgłoszeniu;
- status prawny osoby zgłaszającej naruszenie prawa, tzw. sygnalisty;
- warunki objęcia ochroną osób dokonujących zgłoszenia;
- zgłaszanie naruszeń za pośrednictwem wewnętrznych kanałów (obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń, procedury na potrzeby zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych w związku ze zgłoszeniami);
- zgłaszanie naruszeń za pośrednictwem zewnętrznych kanałów (ustanowienie zewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń, zdefiniowanie organów publicznych przyjmujących zgłoszenia, procedury na potrzeby zgłoszeń zewnętrznych i podejmowania działań następczych);
- ujawnienie publiczne;
- środki ochrony zgłaszających (zakaz działań odwetowych, środki ochrony przed działaniami odwetowymi, sankcje).
Aktualna wersja projektu ustawy, która stanie się przedmiotem prac rządu różni się nieco od poprzedniej, nad którą pracował poprzedni gabinet. Rolę organu wsparcia przyznano Rzecznikowi Praw Obywatelskich w miejsce Państwowej Inspekcji Pracy. Przywrócono w tym zakresie wersję projektu opracowaną po uzgodnieniach międzyresortowych, opiniowaniu i konsultacjach publicznych. Ponadto wprowadzono możliwość (nie zaś obowiązek – jak w poprzedniej wersji) wydawania zgłaszającemu sygnaliście zaświadczeń o podleganiu ochronie na podstawie ustawy.
Kiedy wejdzie w życie ustawa o sygnalistach
Obecna wersja projektu przewiduje, że ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa wejdzie w życie po upływie 1 miesiąca od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Podmioty podmioty prawne, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organy publiczne będą zobowiązane wdrożyć właściwe kanały zgłoszeń naruszeń prawa w terminie 1 miesiąca od wejścia w życie ustawy.