Wiele naruszeń przepisów prawa pracy stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Odpowiedzialności za wykroczenie podlega konkretna osoba - sprawca wykroczenia, a nie spółka, spółdzielnia, szpital czy szkoła.
Do odpowiedzialności może być pociągnięta osoba:
• będąca pracodawcą,
• działająca w imieniu pracodawcy,
• na której ciąży obowiązek prawidłowego obliczenia i wypłacenia wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, wydania świadectwa pracy, udzielenia urlopu i ustalenia jego wymiaru, realizacji podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego,
• odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy,
• kierująca pracownikami.
Pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu (także kadrowa czy księgowa) będą więc odpowiadać za:
• zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę,
• niepotwierdzenie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
• wypowiedzenie lub rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia z rażącym naruszeniem przepisów prawa pracy,
• stosowanie wobec pracowników innych kar niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
• naruszenie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
• nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
• pozostawienie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Wynagrodzenie oraz inne świadczenia
Osoba, do której obowiązków należy naliczanie wynagrodzeń i innych świadczeń, ustalanie wymiaru urlopu itp., będzie odpowiadać za wykroczenie polegające na:
• niewypłaceniu w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika,
• bezpodstawnym obniżeniu wysokości tego wynagrodzenia lub świadczenia i dokonywaniu z nich bezpodstawnych potrąceń,
• nieudzielaniu przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnym obniżaniu wymiaru tego urlopu,
• niewydaniu pracownikowi świadectwa pracy.
Może to więc być, oprócz osoby reprezentującej pracodawcę lub upoważnionej do działania w imieniu pracodawcy w sprawach z zakresu prawa pracy, np. kierownik działu kadr lub główny księgowy, a także pracownik firmy zewnętrznej, której pracodawca zlecił prowadzenie spraw rozliczeń należności pracowniczych.
Warunkiem odpowiedzialności za wymienione wykroczenia jest ustalenie, że na danej osobie spoczywa konkretny obowiązek, np. ustalanie wymiaru urlopu, sporządzanie i wydawanie świadectwa pracy (wraz z upoważnieniem do jego podpisania w imieniu pracodawcy), lub wynikający z umowy zawartej przez pracodawcę z biurem finansowo-księgowym bądź konkretnym księgowym obowiązek naliczania wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy.
Nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
W przypadku wykroczeń związanych z nieprzestrzeganiem przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy odpowiedzialność ponosi pracodawca. To on odpowiada za zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i nie może się od tego obowiązku uwolnić, nawet gdy wyznaczy inną osobę do działania w swoim imieniu (wyrok SN z 12 maja 2000 r., II UKN 547/99, OSNP 2001/23/695). Jedynie za nieprzestrzeganie konkretnych przepisów bhp może odpowiadać także osoba kierująca pracownikami, np. kierownik czy brygadzista, który nadzoruje warunki pracy podległych mu pracowników i powinien m.in. czuwać nad tym, aby pracownicy używali przydzielonych im środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego itp.
Konsekwencje popełnienia wykroczenia
Konsekwencją uznania przez inspektora, że dana osoba popełniła wykroczenie przeciwko prawom pracownika, jest nałożenie na nią grzywny w postaci mandatu karnego w kwocie od 1000 do 2000 zł. W przypadku gdy dana osoba popełniła wykroczenie przewidziane w Kodeksie pracy i dwukrotnie została za nie ukarana, nie wcześniej niż 2 lata temu, inspektor może nałożyć na nią grzywnę w wysokości do 5000 zł.
Nowelizacja przepisów Kodeksu pracy oraz Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia dokonana ustawą z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy wprowadziła zróżnicowanie wysokości grzywien, które mogą być orzekane przez sąd i nakładane mandatem za konkretne wykroczenia. Mandat na kwotę do 5000 zł może być wręczony jedynie „recydywiście” popełniającemu wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy, ale już nie wielokrotnemu sprawcy wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów o legalności zatrudnienia i przepisów innych ustaw określających wykroczenia przeciwko prawom pracowników.
Od 1 lipca 2007 r. za wykroczenia przewidziane w Kodeksie pracy inspektor pracy nie może wymierzyć w drodze mandatu karnego kary grzywny niższej niż 1000 zł.
Inspektor pracy może również nałożyć grzywnę w granicach od 20 zł do 2000 zł (art. 24 k.w. i art. 96 § 1b k.p.w.) lub skierować wniosek o ukaranie do sądu, który może wymierzyć karę grzywny od 20 do 5000 zł (art. 24 k.w.) w przypadku wykroczeń określonych m.in. w ustawach o:
• zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
• społecznej inspekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.),
• zatrudnianiu pracowników tymczasowych (DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.),
• europejskich radach zakładowych (DzU nr 62, poz. 556 ze zm.),
• informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550),
• spółdzielni europejskiej (DzU nr 149, poz. 1077).
Z kolei za większość wykroczeń przewidzianych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy grzywna wynosi nie mniej niż 3000 zł.
W przypadku ustalenia, że istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie bądź nastąpiła odmowa przyjęcia mandatu, inspektor sporządza wniosek i kieruje go do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia. Sąd może ukarać winnego wykroczenia określonego w art. 281-283 k.p. grzywną w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. W przypadku wykroczeń związanych z kontrolą legalności zatrudnienia grzywna, którą może wymierzyć sąd, wynosi do 5000 zł.
Adrianna Jasińska-Cichoń
radca prawny