Z mocy prawa
Przepis art. 231 par. 1 k.p. jest normą bezwzględnie obowiązującą. Oznacza to, że przejęcie w tym trybie pracowników przez nowego pracodawcę następuje z mocy prawa i jest niezależne od woli stron. Nie jest również możliwe uchylenie skutków prawnych działania tego przepisu w wyniku czynności prawnej (np. umowy) zawartej pomiędzy dotychczasowym i nowym pracodawcą. Sąd Najwyższy w wyroku z 17 maja 1995 r. (I PRN 9/95, OSNAPiUS 1995/20/248) stwierdził, że umowa cywilnoprawna (umowa dzierżawy) nie może wyłączać zastosowania art. 231 k.p. gdyż wejście przez nowego pracodawcę w stosunki pracy następuje z mocy prawa i jest niezależne od tego, jak ta kwestia została uregulowana między stronami umowy cywilnoprawnej stanowiącej podstawę przejścia.
Warto podkreślić, że art. 231 k.p. nie ma zastosowania do osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, czyli np. umowy zlecenia, umowy o dzieło.
PRZYKŁAD
PRAWO DO ODPRAWY
Pracownik był zatrudniony w przedsiębiorstwie X, gdzie obowiązywał regulamin wynagradzania przewidujący dla pracowników prawo do odprawy pieniężnej w razie przejścia na emeryturę w wysokości ich sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Przedsiębiorstwo X zostało przejęte przez spółkę Y. Nowy pracodawca nie wypowiedział umów o pracę w zakresie prawa do tej odprawy ani też nie zawarł z pracownikami porozumień zmieniających dotyczących tej części stosunku pracy. Pracownik po przejściu na emeryturę zażądał wypłacenia mu odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia od spółki Y, a gdy ta odmówiła, wniósł pozew do sądu pracy, domagając się zasądzenia przysługującej mu odprawy. Sąd uwzględnił jego powództwo i zasądził na jego rzecz odprawę.
Przejęcie zobowiązań
W przypadku gdy nowy pracodawca przejął cały zakład pracy od dotychczasowego, wówczas obciąża go odpowiedzialność za zobowiązania wynikające ze stosunków pracy powstałych przed przejęciem tego zakładu (uzasadnienie uchwały SN z 7 lipca 2000 r., III ZP 16/00, OSNAP 2000/23/847). Nowy pracodawca jest związany również wszystkimi postanowieniami dotąd obowiązujących umów o pracę. Wiążą go także wszelkie warunki pracy wynikające z dotychczas obowiązujących porozumień płacowych, układów zbiorowych pracy oraz regulaminów. Uprawnienia wynikające z układów zbiorowych lub porozumień płacowych, po przejęciu zakładu pracy stają się treścią umowy o pracę danego pracownika.
Sąd Najwyższy w wyroku z 21 września 1995 r. (I PRN 60/95 OSNAPiUS 1996/7/100) stwierdził, że w razie przejęcia zakładu pracy (art. 231 k.p.) dotychczasowa treść stosunku pracy nie ulega zmianie, również w zakresie nabycia prawa do nagrody jubileuszowej i odprawy rentowej. Uprawnienia te, wynikające dotychczas z układu zbiorowego lub zakładowego porozumienia płacowego, po przejęciu stają się treścią umowy o pracę. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 4 kwietnia 2000 r. (III ZP 7/00, OSNAPiUS 2000/18/679). Sąd stwierdził, że uprawnienie pracownika do dodatkowego wynagrodzenia rocznego stanowi element treści stosunku pracy i wiąże nowego pracodawcę do czasu zmiany treści tego stosunku. Dzieje się tak dlatego, że treść umownego stosunku pracy jest kształtowana nie tylko przez umowę o pracę i uregulowania specyficznych źródeł prawa pracy (np. układy zbiorowe lub regulaminy pracy), ale również przez powszechnie obowiązujące przepisy ustawodawstwa pracy, czyli przepisy kodeksu pracy i innych ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz normatywnych aktów wykonawczych.
Innymi słowy, wpływ na treść stosunku pracy mają zarówno czynności prawne stron, jak i akty normatywne prawa pracy. To zaś powoduje, że nowy pracodawca, wstępując w dotychczasowe stosunki pracy, jest związany także tymi elementami stosunku pracy, które wynikają nie tylko z samych umów o pracę, ale i z porozumień zbiorowych oraz przepisów ustaw i rozporządzeń dotyczących pracowników w chwili przejęcia zakładu pracy. Nowi pracodawcy często nie zdają sobie sprawy z tego faktu i odmawiają spełniania świadczeń przysługujących dotychczas przejętym pracownikom. Nie wypowiadają im także warunków pracy i płacy lub nie zawierają z nimi porozumień zmieniających ich warunki pracy. Dopiero w sądzie pracy dowiadują się, że są nadal zobowiązani do tych świadczeń. Dotyczy to w szczególności odpraw czy nagród jubileuszowych dla pracowników wynikających z układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania obowiązujących w chwili przejęcia zakładu pracy przez nowego pracodawcę.
Bez zmian w umowach
Nowy pracodawca związany jest także w stosunku do przejętych pracowników np. zasadami premiowania wynikającymi z zakładowego systemu wynagradzania, obowiązującego w przejętym zakładzie (wyrok SN z 27 czerwca 1996 r., I PRN 44/96 OSNAPiUS 1997/3/37). Poza tym, jeżeli w chwili przejęcia zakładu pracy istniały umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej zawarte przez dotychczasowego pracodawcę z pracownikami przejmowanego zakładu przejmujący pracodawca nie ma obowiązku zawierania nowej umowy, gdyż dotychczas obowiązujące umowy są nadal wiążące (uchwała SN z 15 maja 1992 r., I PZP 28/92, OSNC 1993/1-2/7).
Warto również podkreślić, że przejęcie zakładu pracy w trybie art. 231 par. 1 k.p. w okresie wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę powoduje, że nowy pracodawca, wstępując z mocy prawa w uprawnienia i obowiązki poprzedniego pracodawcy, jest też związany dokonanym wypowiedzeniem, jeżeli nie dokonał czynności zmierzających do jego cofnięcia przed datą rozwiązania stosunku pracy (wyrok SN z 13 maja 1998 r., I PKN 101/98, OSNAPiUS 1999/10/332).
PRZYKŁAD
ODSZKODOWANIE ZAMIAST PRZYWRÓCENIA
Pracownikowi zatrudnionemu w przedsiębiorstwie X wypowiedziano umowę o pracę. Wystąpił on wówczas do sądu pracy z powództwem o przywrócenie do pracy. W trakcie wypowiedzenia przedsiębiorstwo to zostało nabyte przez spółkę Y. Dalsze postępowanie toczyło się już przeciwko spółce Y i sąd zasądził od niej na rzecz pracownika odszkodowanie zamiast żądanego przez niego przywrócenia do pracy. W tej sytuacji sąd uznał, że przywrócenie to byłoby niecelowe.
RYSZARD SADLIK
sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 231 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).