Nowa regulacja w zakresie prawa pracy ochroni dobre imię pracodawcy, współpracowników ale też ogółu i interesy państwa - zmiany będą jeszcze w 2024 r. Jak szumnie wskazuje MPiPS: ustawa ma służyć ludziom ponoszącym ryzyko w imię troski o dobro wspólne.
- Nowa regulacja ochroni dobre imię pracodawcy i współpracowników. Zmiany jeszcze w 2024 r.
- Na jakim etapie prace?
- Kim są sygnaliści?
- Sygnaliści: dla nich ważna jest ochrona przed odwetem
- Procedura zgłoszeń wewnętrznych - nowy obowiązek pracodawcy
- Czym jest informacja o naruszeniu prawa?
- Już w 2026 roku ocena funkcjonowania systemu sygnalistów
Nowa regulacja ochroni dobre imię pracodawcy i współpracowników. Zmiany jeszcze w 2024 r.
Rada Ministrów już w kwietniu 2024 r. na posiedzeniu przyjęła projekt ustawy o ochronie sygnalistów. Nowa regulacja w zakresie prawa pracy ochroni dobre imię pracodawcy, współpracowników ale też ogółu i interesy państwa - zmiany będą jeszcze w 2024 r. Jak szumnie wskazuje MPiPS: ustawa ma służyć ludziom ponoszącym ryzyko w imię troski o dobro wspólne. Ministerstwo chce aby ustawa miała pozytywny wydźwięk a nie była kojarzona z tzw. konfidentami - bo to słowo nie odzwierciedla istoty przepisów i ma pejoratywny wydźwięk. Jak na takie przepisy zareaguje społeczeństwo? Zdania są bardzo podzielone. Niestety dużo jest komentarzy typu: "Sygnalista to inaczej kapuś-donosiciel.".
Pomimo tego, że 2 kwietnia 2024 r. rząd przyjął projekt ustawy o ochronie sygnalistów, tj. osób zatrudnionych w sektorze prywatnym lub publicznym i zgłaszających naruszenia prawa związane z pracą, to i tak TSUE nałożył karę na Polskę, bo znacznie przekroczyła termin. Trwają wzmożone prace w Sejmie nad projektem, ale kara 7 mln euro jednak jest!
W polskim porządku prawnym nie ma przepisów, które regulowałyby w sposób kompleksowy mechanizm ochrony prawnej dla osób, które publicznie ujawniają informacje o naruszeniach prawa w związku z wykonywaną pracą. Ustawa powinna obejmować taki zakres przedmiotowy: warunki objęcia ochroną osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa; środki ochrony osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa; zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych; zasady zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu; zasady publicznego ujawnienia naruszenia prawa; zadania Państwowej Inspekcji Pracy związane ze zgłaszaniem naruszeń prawa; zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem naruszeń prawa i podejmowaniem działań następczych.
Na jakim etapie prace?
W dniu 17 kwietnia 2024 r. do Sejmu RP wpłynął rządowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów. Regulacja ma za zadanie wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady, której celem jest poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach przez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenie prawa UE. Prace są wzmożone. W dniu 8 maja 2024 r. odbyło się I czytanie komisjach w Sejmie RP, a do 24 maja 2024 r. Komisja Polityki Społecznej i Rodziny ma przedstawić swoje sprawozdanie.
Swoje opinie do projektu przedstawiły takie instytucje i jednostki: Polska Izba Ubezpieczeń, Krajowa Izba Radców Prawnych, Konfederacja Lewiatan, Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Główny Inspektor Pracy. Zmian i propozycji poprawek jest dużo, widać, że projekt będzie doprecyzowany.
Kim są sygnaliści?
W rozumieniu dyrektywy sygnaliści to osoby pracujące dla organizacji publicznej lub prywatnej lub utrzymujące kontakt z taką organizacją i które w związku ze swoją działalnością zawodową niejednokrotnie jako pierwsze dowiadują się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego. Zgłaszając naruszenia prawa Unii, które są szkodliwe dla interesu publicznego, osoby takie działają jako „sygnaliści” i tym samym odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu takich naruszeń i zapobieganiu im oraz w ochronie dobra społecznego. Potencjalni sygnaliści często jednak rezygnują ze zgłaszania swoich zastrzeżeń lub podejrzeń z obawy przed działaniami odwetowymi, stąd też ustawodawca unijny a także i krajowi uznali, że konieczne jest zapewnienie zrównoważonej i skutecznej ochrony sygnalistów. Co ciekawe sygnalistą mógłby być (zgodnie z aktualną wersją projektu) nie tylko pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę, ale także np. pracownik tymczasowy, osoby świadczącej pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, akcjonariusz, wolontariusz, praktykant, stażysta. Dziwi aż tak szeroki zakres podmiotowy, tym bardziej, że projekt jednocześnie przyznaje szeroką ochronę przed potencjalnym "zwolnieniem" sygnalisty, gdzie przecież taka ochrona nie jest typowa dla innych stosunków niż pracowniczy. Projektodawca wskazuje wprawdzie na odpowiednie stosowanie przepisów, nie zmienia to jednak faktu, że sytuacja prawna tych podmiotów, jako osoby zgłaszające naruszenia, jest zgoła inna.
Sygnaliści: dla nich ważna jest ochrona przed odwetem
Jak podaje MPiPS: Sygnalista może być narażony na działania odwetowe po dokonaniu zgłoszenia, dlatego konieczne jest zapewnienie ochrony takim osobom. Pozbawienie źródła zarobkowania, mobbing, pozbawienie awansu, nagrody czy premii - to działania odwetowe, przed którymi chronić ma ustawa. Projekt zakłada, że sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Tożsamość sygnalisty będzie zachowana w tajemnicy. Ustawa nie wprowadza obowiązku dokonywania zgłoszeń. Każdy sygnalista będzie sam decydował, czy chce dokonać zgłoszenia czy nie - ale jeśli się na to zdecyduje, będzie chroniony. Od „zwykłego” skarżącego sygnalistę odróżnia działanie w interesie publicznym. Sygnalista dokonuje zgłoszenia, by chronić dobro wspólne, a nie swój interes osobisty lub członków najbliższej rodziny. Ponadto, aby korzystać ze statusu sygnalisty, zgłaszający powinien być przekonany, ze podawane przez niego informacje są prawdziwe.
Procedura zgłoszeń wewnętrznych - nowy obowiązek pracodawcy
Pracodawca będzie musiał opracować procedurę zgłoszeń wewnętrznych, która określi zasady przyjmowania takich zgłoszeń i stworzyć kanały do ich przyjmowania. Wewnętrzne systemy sygnalizowania ułatwią diagnozowanie nieprawidłowości w zakładzie pracy i pomogą eliminować niepokojące zdarzenia.
Czym jest informacja o naruszeniu prawa?
1) zamówień publicznych;
2) usług, produktów i rynków finansowych;
3) przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
4) bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
5) bezpieczeństwa transportu;
6) ochrony środowiska;
7) ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
8) bezpieczeństwa żywności i pasz;
9) zdrowia i dobrostanu zwierząt;
10) zdrowia publicznego;
11) ochrony konsumentów;
12) ochrony prywatności i danych osobowych;
13) bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
14) interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
15) rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publiczno-prawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.
Już w 2026 roku ocena funkcjonowania systemu sygnalistów
Jeżeli ustawa wejdzie w życie w 2024 r. a jest to bardzo prawdopodobne, już za dwa lata w 2026 roku Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przeprowadzi ewaluację systemu ochrony sygnalistów. Jest to jeden z unijnych wymogów.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17 oraz Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1)