Dyżury pracownicze polegają na pozostawaniu pracownika poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do świadczenia pracy wynikającej z umowy o pracę. Konieczność jej wykonywania może jednak wcale nie nastąpić. Jeśli zdarzy się, że podczas dyżuru pracownik wykonuje dodatkowe czynności na rzecz zakładu pracy, wówczas dyżur taki „przekształca się” w wykonywanie pracy nadliczbowej.
Godziny przepracowane podczas dyżuru zalicza się do czasu pracy. Co więcej, muszą być one traktowane jak godziny nadliczbowe ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami. Po pierwsze, godziny te należy uwzględnić w limicie godzin obowiązującym w danym roku kalendarzowym. Po drugie, czas przepracowany, ze względu na to, że przekracza normy czasu pracy, obliguje do wypłacenia normalnego wynagrodzenia oraz dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.
W związku z powyższym, aby ustalić wynagrodzenie pracownika, który przez część dyżuru świadczył pracę, należy rozliczyć osobno czas dyżuru, a więc czas pozostawania przez pracownika wyłącznie w gotowości do pracy, oraz oddzielnie czas świadczenia pracy przypadający poza normalnymi godzinami pracy, a więc pracy nadliczbowej.
A zatem jeśli przez część dyżuru pracownik świadczył pracę:
• czas dyżuru można zrekompensować czasem wolnym (godzina za godzinę) lub wynagrodzeniem,
• pracę nadliczbową (oprócz normalnego wynagrodzenia) rekompensuje się dodatkiem (w wysokości 50% lub 100% wynagrodzenia) lub czasem wolnym.
Za dyżur
Jeżeli za okres pełnionego poza domem dyżuru pracownik otrzyma czas wolny, to za taki czas zachowuje on prawo do normalnego wynagrodzenia za pracę, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Jeśli natomiast pracodawca za czas dyżuru nie udzieli czasu wolnego, wówczas pracownik powinien otrzymać dodatkowo, oprócz wynagrodzenia określonego w umowie o pracę, wynagrodzenie za czas dyżuru w wysokości wynikającej z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik nie został wyodrębniony - 60% wynagrodzenia.
W celu obliczenia należności za 1 godzinę według składników wynagrodzenia określonych w stawce miesięcznej w stałej wysokości należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Następnie tak ustaloną stawkę trzeba pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Pracownikowi wynagradzanemu stawką prowizyjną lub akordową za czas dyżuru przysługuje 60% wynagrodzenia. Przy jego obliczaniu należy stosować zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. W celu obliczenia należności za 1 godzinę według zmiennych elementów pensji wynagrodzenie ustalone jak za urlop należy podzielić przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie, a z otrzymanej w ten sposób stawki godzinowej wyliczyć 60% tej stawki.
Za pracę nadliczbową
Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje przede wszystkim normalne wynagrodzenie, czyli takie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące płacę zasadniczą wynikającą ze stawki osobistego zaszeregowania oraz dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników.
Przy obliczaniu normalnego wynagrodzenia za pracę nadliczbową dla pracownika otrzymującego wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką miesięczną, stawkę tę należy podzielić przez tzw. nominalny czas pracy w miesiącu, w którym wystąpiła praca nadliczbowa. Następnie tak ustaloną stawkę godzinową mnoży się przez liczbę godzin pracy nadliczbowej.
Pracownikowi oprócz normalnego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje dodatek. Jego wysokość uzależniona jest od tego, w jakim dniu - wolnym czy roboczym dany pracownik świadczył pracę w godzinach nadliczbowych. Podstawę do wyliczenia tego dodatku stanowi wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.
Przy obliczaniu dodatku za pracę nadliczbową dla pracownika otrzymującego wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką miesięczną, stawkę miesięczną należy podzielić przez tzw. nominalny czas pracy w miesiącu, w którym wystąpiła praca nadliczbowa. Dodatek za godzinę pracy nadliczbowej stanowi odpowiednio 50% lub 100% tej stawki.
W celu obliczenia należności za 1 godzinę według zmiennych składników wynagrodzenia - wynagrodzenie ustalone jak za urlop dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie, a z otrzymanej w ten sposób stawki godzinowej wylicza się 60% tej stawki.
Przykład
Pracownik 10 stycznia 2008 r. po zakończeniu pracy pełnił 6-godzinny dyżur w zakładzie, podczas którego przez 4 godzin pracował. Jak dokonać rozliczenia wynagrodzenia pracownika za styczeń, jeżeli zatrudniony jest w podstawowym systemie czasu pracy ze stawką miesięczną w wysokości 3520 zł i za czas dyżuru nie otrzymał wolnego?
Pracownikowi za dyżur 10 stycznia przysługuje:
• wynagrodzenie za 2 godziny dyżuru, podczas których pozostawał tylko w dyspozycji pracodawcy, ale nie świadczył pracy,
• normalne wynagrodzenie z tytułu nadgodzin za 4 godziny dyżuru, podczas których wykonywał pracę,
• 50-procentowe dodatki z tytułu nadgodzin za 4 godziny dyżuru, podczas których wykonywał pracę.
1. Ustalamy wynagrodzenie za pozostawanie w gotowości do pracy.
Aby obliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru:
• miesięczną stawkę wynagrodzenia dzielimy przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w styczniu:
3520 zł : 176 godz. = 20 zł/godz.,
• wynagrodzenie za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin dyżuru:
20 zł/godz. x 2 godz. = 40 zł.
2. Ustalamy wynagrodzenie za pracę świadczoną podczas dyżuru.
Aby obliczyć wynagrodzenie za świadczoną pracę podczas dyżuru:
• miesięczną stawkę wynagrodzenia dzielimy przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w styczniu:
3520 zł : 176 godz. = 20 zł/godz.,
• wyliczamy normalne wynagrodzenie z tytułu nadgodzin (wynagrodzenie za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin nadliczbowych):
20 zł/godz. x 4 godz. = 80 zł,
• ustalamy dodatek za godziny nadliczbowe:
20 zł/godz. x 50% = 10 zł/godz.,
10 zł/godz. x 4 godz. = 40 zł.
Za styczeń pracownik powinien otrzymać:
• płacę zasadniczą - 3520 zł,
• wynagrodzenie za 2 godziny dyżuru - 40 zł,
• normalne wynagrodzenie z tytułu nadgodzin - 80 zł,
• dodatek za godziny nadliczbowe - 40 zł,
czyli razem: 3680 zł.
Tak obliczone wynagrodzenie wypłaca się pracownikowi.
Dorota Twardo
specjalista ds. kadr i płac
Audyt Doradztwo Finanse „Lidmar”