Zawód kontroler ruchu lotniczego kojarzy się przede wszystkim z dużą odpowiedzialnością. Jak wygląda rekrutacja i praca kontrolerów w Polsce? Ile wynoszą ich zarobki? Na te i inne pytania odpowiada Damian Bochyński, kontroler ruchu lotniczego z wieloletnim stażem oraz dyrektor Biura Szkoleń Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej.
Praca kontrolera ruchu lotniczego
Emilia Panufnik, redaktor portalu Infor.pl: Bycie kontrolerem ruchu lotniczego to praca marzeń wielu osób. Spróbujmy przybliżyć w tej rozmowie, na czym polega praca kontrolera i kto może nim zostać. Jak więc w skrócie wygląda codzienna praca kontrolera?
Damian Bochyński, kontroler ruchu lotniczego, dyrektor Biura Szkoleń Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej: Trzeba zacząć od tego, że mamy trzy podstawowe rodzaje kontroli ruchu lotniczego – wieżową, zbliżania i obszaru. Kontrolerzy na wieży obserwują samoloty na lotnisku i w trakcie startu, w promieniu ok. 10km od lotniska. Na stanowiskach zbliżania i obszaru pracują kontrolerzy radarowi, którzy obserwują obraz na wskaźnikach i nie widzą fizycznie samolotów. Ja pracuję na obszarze i najbardziej atrakcyjne jest dla mnie to, że codziennie jest inaczej, choć mogłoby się wydawać, że sytuacja nie zmienia się za wiele, a rozkłady lotów są podobne. Sam ruch układa się jednak inaczej.
Co jest najtrudniejsze w pracy kontrolera?
Mówi się, że stres w tej pracy jest najtrudniejszy, ale czy nas to stresuje? Moim zdaniem większość kontrolerów bardzo dobrze sobie z tym radzi, nie odczuwa stresu, choć są oczywiście sytuacje, które mogą wywoływać trudności np. niesprzyjająca pogoda czy sytuacja awaryjna. Zdarza się stres przed popełnieniem błędu, nie dostrzeżeniem w porę konfliktu, ale również i samoloty mają odpowiednie systemy, które pozwalają utrzymać je od siebie w bezpiecznych odległościach, więc naszą pracę wspomagają różne technologiczne rozwiązania. Na pewno, większości z nas podoba się to, że kontrola ruchu lotniczego jest zawodem elitarnym - jest nas zdecydowanie mniej niż na przykład pilotów.
Jak sytuacja covidowa wpłynęła na rynek lotniczy i zawód kontrolera?
W ostatnim czasie, czasie pandemii koronawirusa, lotnictwo mocno ucierpiało i natężenie ruchu drastycznie spadło. Do tej pory sytuacja jest trudna, każda kolejna mutacja koronawirusa powoduje przedłużanie obostrzeń, a to ma wpływ na kondycję finansową Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, która zatrudnia kontrolerów. Przychody PAŻP składają się głównie z opłat nawigacyjnych linii lotniczych. Mimo iż jesteśmy instytucją państwową, nie otrzymaliśmy pomocy z budżetu państwa, musieliśmy za to zaciągnąć kredyty. To wszystko ma też wpływ na pracę samych kontrolerów – jest mniej operacji lotniczych dziennie, więc obciążenie pracą jest mniejsze, a liczba kontrolerów na dyżurach została zredukowana, a więc kontrolerzy pracują rzadziej. Kiedyś nikt nawet nie pomyślał, że ta praca może być zagrożona.
Odpowiedzialność kontrolera ruchu lotniczego
Po pierwsze, każdy kto myśli o tej profesji wiąże ją z dużą odpowiedzialnością. Jak to wygląda w praktyce? Czy rzeczywiście kontrolerzy odczuwają ją wyjątkowo silnie?
Na pewno mamy świadomość odpowiedzialności, ale nie może nas ona zdominować na stanowisku pracy. Tu ważne jest nasze przygotowanie do pracy, wiedza, doświadczenie i umiejętności analityczne. Wiemy, że kontrola ruchu lotniczego to jest służba. Działamy w środowisku bardzo mocno ograniczonym przepisami prawa, musimy postępować zgodnie z instrukcjami i procedurami. Nie wolno nam opuścić stanowiska operacyjnego, nawet jeśli zdarzy się jakaś trudna dla nas sytuacja. W razie zaniedbań, grozi nam postępowanie karne.
Cechy kontrolera ruchu lotniczego
Czy to oznacza, że nie każdy ma predyspozycje do wykonywania tego zawodu? Jakie cechy powinien posiadać idealny kontroler?
To musi być osoba odporna na stres, spostrzegawcza z umiejętnością przewidywania i wyobraźnią przestrzenną, tzn. musi widzieć potencjalne konflikty. Do konfliktu dochodzi wtedy, gdy dwie kropki na wskaźniku radarowym, spotkają się w jednym miejscu, w jednym czasie. Niezbędna do tej pracy jest też znajomość języka angielskiego, nienaganna dykcja, umiejętność pracy w grupie, będąc równocześnie człowiekiem asertywnym, z własnym zdaniem. Wykształcenie nie ma w tym przypadku większego znaczenia, wystarczy ukończona szkoła średnia, ale pewne zainteresowania czy umiejętności się przydają – na przykład łatwość liczenia, zapamiętywania ciągów liczbowych tj. tablice rejestracyjne, numery telefonów czy adresy.
Kontroler ruchu lotniczego - wykształcenie
Czy praca kontrolera ruchu lotniczego wymaga ukończenia określonego kierunku studiów? Jakie studia mogą okazać się pomocne w kształceniu się w tym kierunku?
Tutaj nie ma reguły, kontrolerzy mają różne wykształcenie. Mamy inżynierów, ale mamy też lekarzy i filozofów. Są piloci i marynarze. Marynarze, po szkołach morskich, szczególnie po nawigacji, świetnie sobie radzą. Być może nauki ścisłe – fizyka, matematyka – i ogólnie przedmioty techniczne.
Kontroler ruchu lotniczego - rekrutacja
Jaką drogę należy przejść, aby zostać kontrolerem ruchu lotniczego w Polsce?
Na początek rekrutacja, a po jej przejściu, kandydaci rozpoczynają kurs teoretyczny w Ośrodku Szkolenia. W ciągu około czterech miesięcy, podczas kilkugodzinnych, codziennych wykładów, grupa poznaje podstawy lotnictwa i nawigacji lotniczej. Co ważne, każdy już od tego momentu jest pracownikiem PAŻP, z wypłacanym wynagrodzeniem minimalnym, bez konieczności opłacania kursu kontrolerskiego. To jest ewenement wśród firm lotniczych. Po części teoretycznej kursu, rozpoczyna się praktyczna – nauka na symulatorze, która trwa około 1,5 miesiąca. Kandydaci próbują swoich sił na wszystkich trzech organach – wieży, obszarze i zbliżaniu. Po zaliczeniu egzaminu, rozpoczyna się kolejny etap – szkolenia w zakresie uprawnień, a więc już w konkretnym organie (kontroli zbliżania, obszaru lub wieżowej). Pojawiają się dodatkowe elementy teorii, ale kluczowa jest tu praca na symulatorze, która trwa kolejne 4-6 miesięcy i kończy się zdobyciem licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego. To jest pierwsza licencja, którą można otrzymać. Kolejnym etapem jest szkolenie w docelowym miejscu pracy, pod okiem instruktora. W zależności od jednostki, do której trafia praktykant, szkolenie realizowane jest według planu zatwierdzonego przez prezesa ULC. Może ono trwać od 8 do 12 miesięcy, a w tym czasie kandydat jest poddawany ciągłej weryfikacji wiedzy i licznym testom. Na koniec pozostaje jeszcze zrobienie licencji kontrolera ruchu lotniczego. Cały proces zajmuje około 2 lat (od 20 do 24 miesięcy) i kosztuje około 600 tys. zł.
Jak ocenia Pan rekrutację do kursu na kontrolera? Czy jest jakiś sposób, aby dobrze się do niej przygotować?
Nie. Można oczywiście poczytać na ten temat, porobić różne testy, tak by poczuć się w tym pewnie, ale w tym przypadku decydujące będą predyspozycje, pewne cechy wrodzone, których nie da się nauczyć. Nawet jeśli rekrutacja wskaże nam potencjalnych kandydatów, to ona nie stwierdza, że 100 proc. tych ludzi, zostanie kontrolerami.
Ile osób dostaje się na taki kurs, a ilu osobom udaje się go ukończyć?
W każdym naborze zgłasza się do nas od 1000 do 2500 osób. Spośród nich wybieramy 25. Licencję kontrolera robi około 50 proc. tej grupy. Bywają oczywiście lepsze statystyki, ale bywają też słabsze.
Co jest najtrudniejsze podczas kursu?
Najtrudniejsze okazuje się szkolenie na symulatorze, a później szkolenie w jednostce – to są dwa momenty, kiedy najwięcej osób odpada – symulator ujawnia pewne cechy lub ich brak, natomiast praca w jednostce pokazuje, czy praktykant radzi sobie ze stresem, pracując już w realnym świecie ruchu lotniczego.
W którym momencie zaczyna się praca kontrolera? Czy od razu pracuje samodzielnie, czy jednak czuwa nam nim ktoś w rodzaju „opiekuna”?
Moim zdaniem, praca kontrolera zaczyna się od samego początku, bo od początku każdy z kandydatów jest oceniany. Trzeba pamiętać, że kursanci są w nowej sytuacji i często w bardzo młodym wieku, ale już na tym etapie doszukujemy się pewnych niezbędnych cech kontrolera. Odpowiadając jednak wprost na pytanie, to już ostatni etap szkolenia w jednostce, tuż przed egzaminami, jest takim momentem usamodzielnienia praktykanta w roli kontrolera. Dążymy do tego, aby tak właśnie było. Podczas ostatniej fazy szkolenia, praktykant pracuje na żywym ruchu, pod nadzorem instruktora praktycznego, który siedzi obok. Rolą instruktora jest z jednej strony obserwowanie kursanta i jego ocena, z drugiej – pilnowanie bezpieczeństwa w ruchu lotniczym.
Nie chcemy, aby to finalny egzamin decydował, czy dana osoba naprawdę nadaje się do tej funkcji, czy nie. Egzamin ma potwierdzić to, co udało się osiągnąć w czasie całego, długotrwałego procesu szkolenia.
Czas pracy kontrolera ruchu lotniczego
Jak przepisy określają czas pracy kontrolerów ruchu lotniczego? Jak przedstawia się ich sytuacja w porównaniu do norm czasu pracy uregulowanych w Kodeksie pracy (czyli 8 godzin dziennie i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy)?
Kontrolerzy zdecydowanie mniej pracują, mamy to wszystko opisane w ustawie o PAŻP. Dyżur trwa 7,5 godziny, z czego maksymalnie 5,5 godziny spędza się na stanowisku operacyjnym. Po dwóch godzinach pracy, musi być godzinna przerwa na regenerację (mamy ośrodek sportu w Warszawie, gdzie możemy w tym czasie skorzystać z boisk, siłowni, basenu czy sauny; są pokoje wypoczynkowe, gdzie można się zdrzemnąć, czy poczytać). Takich dyżurów możemy mieć maksymalnie 4 dni z rzędu. Nie pracujemy w takim samym wymiarze pracy, jak większość pracowników – pracujemy 30 godzin tygodniowo, ale nasza służba jest zapewniana całą dobę, więc jest to praca zmianowa i trzeba mieć świadomość, że dyżury wypadają również w nocy, czy święta. Mamy sporo urlopu – poza urlopem przysługującym ustawowo, mamy jeszcze 15 dni na obóz kondycyjny.
Kontroler ruchu lotniczego - zarobki
Nie jest tajemnicą, że zawód kontrolera ruchu lotniczego przyciąga kandydatów ze względu na wysokie zarobki, które wiążą się z rodzajem wykonywanej pracy i dużą odpowiedzialnością. Czy mógłby Pan przedstawić w przybliżeniu, ile zarabiają kontrolerzy w Polsce? Od czego zależy wysokość ich wynagrodzenia?
Wysokość pensji kontrolerów ruchu lotniczego z Warszawy to średnio 32-33 tys. zł. brutto miesięcznie (wynagrodzenie zasadnicze wraz z premią regulaminową w średniej wysokości 17,5% z tym że premia może osiągnąć nawet 35% rocznego wynagrodzenia), a maksymalnie – to nawet 45 tys. złotych brutto miesięcznie (wraz z 17,5% premii regulaminowej). Poza Warszawą, kontrolerzy zarabiają średnio 21,3 tys. złotych brutto miesięcznie (wraz z 17,5% premii regulaminowej). Pensje są zróżnicowane ze względu na miejsce pracy, stopień skomplikowania ruchu i natężenia ruchu.
Na koniec wywiadu chciałabym poprosić Pana o kilka wskazówek dla naszych Czytelników, którzy być może zastanawiają się nad tym zawodem. O czym powinni dowiedzieć się zanim podejmą decyzję? Na jakie pytania powinni sobie odpowiedzieć?
Oczywiście ta praca ma zdecydowanie więcej plusów niż minusów! Jest na pewno elitarna, związana z lotnictwem, gdzie spotyka się niesamowitych ludzi, do tego dobrze opłacana – tak atrakcyjnych zarobków młodym ludziom nikt nie oferuje na rynku pracy, organizacja dyżurów, sporo urlopu i nieregularny system pracy, pozwalają na zorganizowanie własnych spraw w wygodny sposób. Ale trzeba też pamiętać, że kontrola ruchu lotniczego to jest służba, czyli praca 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę, również w Sylwestra, kiedy znajomi witają Nowy Rok na balu, czy w Wigilię, gdy rodzina siada wspólnie do stołu. Każdy też powinien zastanowić się, czy jest gotów na tak intensywną naukę i kontynuowanie jej całe życie. Bezwzględnie jednak, nadal uważam, po prawie 20 latach posiadania licencji, że warto, mimo kryzysu, jaki dotknął lotnictwo, trudno znaleźć lepszy zawód.
Serdecznie dziękuję za szczegółowe odpowiedzi na zadane pytania i przybliżenie tajników zawodu, jakim jest kontroler ruchu lotniczego.
Emilia Panufnik