Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy należą do obowiązków pracodawcy. Musi je przeprowadzać na swój koszt, a wyniki przechowywać i udostępniać pracownikom. Przepisy obowiązujące do 2 marca 2011 r. wymagały, aby pracodawca niezwłocznie informował wszystkich zatrudnionych o tych wynikach i umieszczał je na odpowiednim stanowisku pracy. Od 3 marca 2011 r. obowiązek niezwłocznego powiadomienia o aktualnych wynikach badań i pomiarów ma on tylko wobec pracowników narażonych na oddziaływanie czynników szkodliwych. Nowe przepisy zobowiązują go też do szczegółowego przedstawienia tym osobom aktualnych wyników oraz wyjaśnienia ich znaczenia.
Zmiany wprowadza wchodzące w życie 3 marca 2011 r. nowe rozporządzenie ministra zdrowia, określające:
- tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy,
- przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych,
- wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary,
- sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów,
- wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom.
Typowanie czynników szkodliwych
W porównaniu do starego rozporządzenia tracącego moc nowe regulacje szczegółowiej wskazują, co pracodawca powinien uwzględnić, aby wytypować występujące u niego czynniki szkodliwe. Do tej pory przepisy stwierdzały ogólnie, że w tym celu musi on dokonać rozeznania procesów technologicznych oraz organizacji i sposobu wykonywania pracy. Nowe natomiast wymagają od pracodawcy wskazania takich czynników po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników. Szczególnie należy uwzględnić:
- rodzaj tych czynników oraz ich właściwości,
- procesy technologiczne i ich parametry,
- wyposażenie techniczne, w tym maszyny, urządzenia, instalacje i narzędzia, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów,
- środki ochrony zbiorowej i dane dotyczących ich użytkowania,
- rzeczywisty czas narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.
Analizie podlega także – jak do tej pory – organizacja pracy i sposoby jej wykonywania. Działania dotyczące rozpoznania i typowania szkodliwych czynników oraz ich badania, mierzenia i pobierania próbek muszą być ponadto konsultowane z pracownikami lub ich przedstawicielami (w trybie przyjętym w zakładzie pracy).
Czynniki do badania
Rozporządzenie szczegółowo określa częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy. Dokonano w nim podziału bardziej zróżnicowanego niż dotychczas. Nowe regulacje dzielą je już nie tylko na czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz chemiczne i inne niewymienione w rozporządzeniu. Zawierają dokładny harmonogram badania i mierzenia stężeń wspomnianych czynników rakotwórczych, mutagennych czy chemicznych, a ponadto pyłów (także zawierających azbest), promieniowania optycznego nielaserowego, promieniowania laserowego, pól lub promieniowania elektromagnetycznego, a także mikroklimatu zimnego lub gorącego oraz czynników fizycznych w postaci hałasu, hałasu ultradźwiękowego i drgań mechanicznych.
Obowiązkowa ewidencja
Wyniki badań i pomiarów muszą być od razu wpisywane do karty badań i pomiarów i przechowywane w zakładzie pracy przez trzy lata. Tego nowe regulacje nie zmieniły. Nadal także pracodawca ma obowiązek prowadzenia na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowiskach pracy. Rejestr oraz wspomniane karty muszą być przechowywane przez pracodawcę przez 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca ma obowiązek niezwłocznie przekazać tę dokumentację państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Wówczas ten podmiot jest zobowiązany ją przechowywać do końca upływu okresu 40-letniego.
Laboratoria wykonujące badania
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 935).
Zgodnie z nowymi przepisami, jeżeli wśród nich nie ma placówek akredytowanych do analizy określonego czynnika, wtedy wykonują ją:
● laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub
● laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji – jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości, lub
● laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie wspomnianej ustawy o systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i konserwację.
Podstawa prawna
- Art. 227 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 254, poz. 1700.
- Rozporządzenie ministra zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy – Dz.U. nr 33, poz. 166.