Ustawa ta wdraża do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/52/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich.
Celem tej ustawy jest ograniczenie skali nielegalnej imigracji do UE przez zmniejszenie atrakcyjności zatrudnienia nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich. Służyć ma temu wprowadzenie systemu sankcji o charakterze administracyjnym, cywilnym i karnym za naruszenie zakazu nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców.
Rozwiązania wprowadzane regulacją dotyczą zarówno:
- powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom z państw trzecich (tj. niebędących obywatelami Unii lub państw EFTA lub członkami ich rodzin) na podstawie umów o pracę,
- jak i na podstawie umów cywilnoprawnych i wprowadzają ważne przepisy dla pracodawców zatrudniających cudzoziemców (wprowadzane ustawą przepisy dotyczą także innych podmiotów powierzających pracę cudzoziemcom na podstawie umów cywilnoprawnych).
Obowiązek przechowywania dokumentu pobytowego cudzoziemca
Ustawa wprowadza obowiązek sprawdzania - przed pojęciem pracy przez cudzoziemca - oraz przechowywania przez podmiot powierzający pracę dokumentu pobytowego cudzoziemca.
Pracodawcy są zobowiązani uzupełnić w ciągu 45 dni od dnia wejścia w życie ustawy dokumentację dotyczącą cudzoziemców świadczących pracę w dniu wejścia w życie ustawy (czyli do 4 września 2012 r.).
Wypełnienie tego obowiązku oraz zgłoszenie cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, o ile jest to wymagane odrębnymi przepisami, jest bardzo istotne, gdyż umożliwia uwolnienie się od odpowiedzialności przez podmiot powierzający pracę w przypadku zatrudnienia cudzoziemca przebywającego na terytorium Polski nielegalnie.
Co do zasady cudzoziemcy mogą wykonywać pracę w Polsce, jeśli posiadają zezwolenie na pracę (chyba, że na mocy przepisów szczególnych nie potrzebują takiego zezwolenia) oraz przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Dokumentem uprawniającym do pobytu na terytorium Polski może być ważna wiza (np. wiza krajowa (symbol C) lub wiza Schengen (symbol D)) lub zezwolenie pobytowe (i wydana na jego podstawie karta pobytu). Informacje dot. wzorów dokumentów uprawniających do pobytu na terytorium RP są dostępne na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przypomina, że jeśli pracodawca chce zatrudnić cudzoziemca i ma już dla niego zezwolenie na pracę lub jest on zwolniony z konieczności posiadania zezwolenia na pracę, pracodawca musi od 21 lipca 2012 r.:
- sprawdzić - przed podjęciem pracy przez cudzoziemca, czy posiada on ważny dokument uprawniający do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- zrobić kopię tego dokumentu,
- przechowywać kopię tego dokumentu przez cały okres świadczenia pracy przez cudzoziemca.
Obowiązki dotyczą wszystkich podmiotów powierzających pracę cudzoziemcom zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia, umowy o dzieło).
Omawiana ustawa, a zatem i ww. obowiązki nie dotyczą przypadku, gdy zatrudnianym cudzoziemcem jest:
1. obywatel Unii Europejskiej (UE),
2. obywatel Islandii, Lichtensteinu lub Norwegii (państwa EOG),
3. obywatel Konfederacji Szwajcarskiej (CH)
4. członek rodziny osoby, o której mowa w pkt. 1-3, tj.:
a) małżonek obywatela UE (EOG, CH)
b) bezpośredni zstępny (dziecko) obywatela UE (EOG, CH) lub jego małżonka, w wieku do 21 lat lub pozostającego na utrzymaniu tego obywatela lub jego małżonka,
c) bezpośredni wstępny (rodzic) obywatela UE (EOG, CH) lub jego małżonka, pozostającego na utrzymaniu tego obywatela lub jego małżonka.
Wypełnienie ww. obowiązków oraz zgłoszenie cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych (o ile jest to wymagane) umożliwia uwolnienie się od kary za zatrudnianie nielegalnie przebywającego cudzoziemca, np. w przypadku, gdyby okazało się, że cudzoziemiec przebywa jednak w Polsce nielegalnie, a jego dokument pobytowy został np. sfałszowany (oczywiście pod warunkiem, że pracodawca nie wiedział, że dokument jest sfałszowany).
Odpowiedzialność wykonawców
Na mocy ustawy główny wykonawca oraz podwykonawcy pośredniczący pomiędzy głównym wykonawcą a podmiotem powierzającym pracę będą zobowiązani do wypłaty cudzoziemcowi zasądzonego zaległego wynagrodzenia oraz związanych z nim świadczeń, a także pokrycia kosztów przesłania należności cudzoziemcowi, który wyjechał z Polski.
Będą oni także zobowiązani do pokrycia kosztów wydalenia cudzoziemca.
Spełnienie wymagań należytej staranności, w szczególności poprzez poinformowanie podwykonawcy o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski oraz sprawdzenie, czy cudzoziemiec został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych, kiedy występuje taki obowiązek, pozwoli wykonawcom na uwolnienie się do odpowiedzialności w razie zatrudnienia przez podwykonawcę nielegalnie przebywającego cudzoziemca.
Ustawa wprowadza możliwość dochodzenia przez wykonawcę wypłacającego cudzoziemcowi zaległe wynagrodzenie oraz ponoszącego koszty wydalenia cudzoziemca, regresu od pracodawcy – podwykonawcy.
Nowe przestępstwa
W art. 8 i 9 ustawa wprowadza nowe typy przestępstw dot. nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich:
- zatrudnianie wielu cudzoziemców, uporczywe powierzanie pracy cudzoziemcom w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, zatrudnianie małoletniego - zagrożone karą grzywny albo karą ograniczenia wolności;
- zatrudnianie osoby pokrzywdzonej przestępstwem określonym w art. 189a § 1 k.k. (przestępstwo handlu ludźmi), powierzanie w warunkach szczególnego wykorzystania - zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3;
Podmiot powierzający wykonywanie pracy, który został skazany za przestępstwo wprowadzone niniejszą ustawą będzie wykluczony przez rok od dnia uprawomocnienia się wyroku z możliwości ubiegania się o udzielenie zamówienia publicznego.
Dodatkowe kary
W przypadku skazania za przestępstwa wprowadzone niniejszą ustawą, sąd będzie mógł orzec dodatkowe środki karne:
- zakaz dostępu do środków europejskich pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz środków na realizację Wspólnej Polityki Rolnej na okres od roku do 5 lat;
- zapłatę równowartości otrzymanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku środków europejskich.
Zwiększony został do 10 000 zł wymiar grzywny za uporczywe powierzanie pracy nielegalnie przebywającemu cudzoziemcowi, gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Wynagrodzenie wypłacane nielegalnie przebywającemu cudzoziemcowi, wraz z podatkiem i składkami, nie będzie mogło zostać zaliczone jako koszt uzyskania przychodów osób fizycznych i prawnych.
Zatrudnienie przez agencję pracy tymczasowej nielegalnie przebywających cudzoziemców skutkować będzie wykreśleniem przez marszałka województwa z rejestru agencji zatrudnienia.
Ochrona roszczeń pracowniczych
Ustawa wprowadza zasadę domniemania istnienia stosunku pracy przez okres 3 miesięcy, a w przypadku umów cywilnoprawnych - domniemania uzgodnionego wynagrodzenia w wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia. Ułatwi to nielegalnie przebywającym obywatelom państw trzecich dochodzenie roszczeń z tytułu wynagrodzenia za pracę.
Kontrola
Ustawa wzmacnia także możliwości współpracy oraz wymiany informacji pomiędzy Strażą Graniczną, Państwową Inspekcją Pracy oraz Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, w celu bardziej skutecznego prowadzenia kontroli zatrudniania cudzoziemców.
Ponadto, ustawa nakłada na ministra właściwego ds. pracy nowe obowiązki w zakresie oceny ryzyka zatrudnienia nielegalnie przebywających cudzoziemców oraz sprawozdawczości dla Komisji Europejskiej z działań kontrolnych oraz ze stosowania przepisów dyrektywy 2009/52/WE.
Kary za zatrudnianie nielegalnie przebywającego cudzoziemca od 21 lipca 2012 r.
Za wykroczenia:
- kara grzywny nie niższa niż 3.000 zł za powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu ważnej wizy lub innego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- karze grzywny do 10.000 zł za uporczywe powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z
prowadzoną przez powierzającego wykonywanie pracy działalnością gospodarczą.
Za przestępstwa:
1. grzywna lub kara ograniczenia wolności za:
- powierzenie pracy małoletniemu cudzoziemcowi przebywającemu nielegalnie;
- równoczesne powierzenie pracy wielu cudzoziemcom przebywającym nielegalnie;
- uporczywe powierzanie pracy nielegalnie przebywającemu cudzoziemcowi, gdy praca ta ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą.
2. kara pozbawienia wolności do lat 36 za:
• powierzenie pracy cudzoziemcowi będącemu ofiarą handlu ludźmi;
• powierzenie pracy w warunkach szczególnego wykorzystania (wyzysku).
Ponadto, skazani za jedno z ww. przestępstw podlegają „automatycznemu” wykluczeniu z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, tzw. zamówienia klasycznego, przez okres 1 roku od dnia uprawomocnienia się wyroku.
W razie skazania za przestępstwa, sąd może orzec dodatkowy środek karny, polegający na:
- pozbawieniu dostępu do środków europejskich pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz środków na realizację Wspólnej Polityki Rolnej, na okres od roku do 5 lat;
- zwrocie równowartości środków europejskich uzyskanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku.
Karalne jest również podżeganie i pomocnictwo.
Ustawa przewiduje także odpowiedzialność podmiotów zbiorowych w powyższym zakresie.
Wynagrodzenie wypłacane nielegalnie przebywającemu cudzoziemcowi (wraz z podatkiem i składkami) nie jest zaliczane do kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych i prawnych. Jednocześnie ustawa przewiduje ułatwienia dla nielegalnie przebywających cudzoziemców w dochodzeniu roszczeń z tytułu wynagrodzenia. W przypadku zatrudnienia nielegalnie przebywającego cudzoziemca przez agencję pracy tymczasowej podlega ona wykreśleniu z rejestru agencji zatrudnienia.
Podstawa prawna: ustawa z 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 6 lipca 2012 r., poz. 769).
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej