Rozmowa z dr Patrycją Zawirską, radcą prawnym w kancelarii „Raczkowski i Wspólnicy”.
• Czy pracodawca może wszcząć postępowanie dyscyplinarne wobec radcy prawnego albo aplikanta radcowskiego lub wymierzyć im karę porządkową?
– Tak. Zatrudniony na podstawie umowy o pracę radca prawny lub aplikant radcowski jest takim samym pracownikiem jak każdy inny. Mają do niego zastosowanie ogólne zasady dotyczące odpowiedzialności porządkowej. W konsekwencji za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku w pracy, przepisów bhp, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy może zostać ukarany upomnieniem lub naganą na podstawie art. 108 k.p. Za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących bhp lub przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, przyjście do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca może zastosować karę pieniężną.
Zupełnie czym innym jest natomiast odpowiedzialność dyscyplinarna na podstawie przepisów korporacyjnych, czyli dotyczących tylko radców i aplikantów. Będziemy mieli z nią do czynienia wówczas, gdy osoba wpisana na listę radców prawnych lub aplikantów w sposób zawiniony nienależycie wykonuje swój zawód lub postępuje sprzecznie ze ślubowaniem radcowskim lub z właściwymi zasadami etyki zawodowej. Postępowanie w tym zakresie prowadzi sąd dyscyplinarny właściwej izby radców prawnych. Pracodawca, jeżeli ma uzasadnione podejrzenia, że zatrudniony przez niego radca prawny lub aplikant dopuścił się czynu sprzecznego z etyką zawodową, może zawiadomić właściwego rzecznika dyscyplinarnego. Ten ostatni podejmuje decyzję w sprawie ewentualnego wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.
• A jak wygląda odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli?
– Nauczyciele podlegają szczególnym zasadom odpowiedzialności dyscyplinarnej. W przypadku zatrudnionych w publicznych przedszkolach i szkołach będzie miała zastosowanie Karta Nauczyciela. Zgodnie z nią odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają nauczyciele, którzy postąpili w sposób sprzeczny z godnością zawodu lub uchybili swoim ustawowym obowiązkom. Do takich obowiązków należą m.in.: zapewnienie bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć oraz dbanie o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich. Właściwy organ orzekający, tj. komisja dyscyplinarna przy wojewodzie, może wymierzyć karę nagany z ostrzeżeniem lub zadecydować o zwolnieniu nauczyciela z pracy. Wraz z drugą z tych kar można orzec zakaz przyjmowania do pracy w zawodzie nauczycielskim przez okres 3 lat. Najsurowszą sankcją dyscyplinarną jest wydalenie z zawodu. Może to nastąpić w wyjątkowych sytuacjach, gdy stopień szkodliwości społecznej zachowania nauczyciela jest na tyle wysoki, że brak jest gwarancji, iż nie powtórzy się ono w przyszłości. Taka sama kara może zostać orzeczona wobec nauczyciela akademickiego. W takim przypadku o jej nałożeniu informuje się w dzienniku urzędowym wydawanym przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego.
Niezależnie od powyższego nauczyciele (w tym akademiccy) mogą być pociągnięci do odpowiedzialności porządkowej na podstawie Kodeksu pracy.
• Za jakie czyny można pociągnąć do odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich?
– Dla nauczycieli akademickich przewidziane są szczególne zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej. Za postępowanie uchybiające obowiązkom lub godności zawodu może być na nich nałożona kara upomnienia, nagany, nagany dodatkowo połączonej z pozbawieniem prawa do pełnienia funkcji kierowniczych na uczelni na okres do 5 lat oraz sankcja najsurowsza – pozbawienie prawa do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na stałe lub na czas określony. Jeżeli taki nauczyciel dopuścił się przewinienia mniejszej wagi, to po uprzednim wysłuchaniu rektor może nałożyć na niego karę upomnienia. We wszystkich innych przypadkach postępowanie dyscyplinarne na wniosek rzecznika dyscyplinarnego prowadzi uczelniana komisja dyscyplinarna.
• Kiedy, jakie kary i po jakim okresie ulegają zatarciu, a które nie?
– Co do zasady kary porządkowe wymierzone pracownikowi na podstawie Kodeksu pracy ulegają zatarciu po roku nienagannej pracy. Po tym okresie odpis zawiadomienia o ich zastosowaniu usuwa się z akt osobowych. Zupełnie inne zasady obowiązują w przypadku odpowiedzialności dyscyplinarnej na gruncie przepisów szczególnych. W przypadku np. radców prawnych wymierzona kara upomnienia, kara nagany z ostrzeżeniem lub kara pieniężna ulega zatarciu po upływie 3 lat od uprawomocnienia się orzeczenia ją wymierzającego. Natomiast kara zawieszenia prawa do wykonywania zawodu ulega zatarciu po upływie 5 lat od zakończenia okresu zawieszenia. Należy pamiętać, że istnieją kary dyscyplinarne, które – ze względu na swój charakter – nigdy się nie zatrą. Przykładem jest kara pozbawienia radcy prawnego prawa do wykonywania zawodu. Wzmianki o takim ukaraniu nie usuwa się z jego „samorządowych” akt osobowych.
W szczególnych przypadkach – poza karami dyscyplinarnymi określonymi w przepisach dotyczących poszczególnych grup zawodowych – na podstawie przepisów Kodeksu karnego może być orzeczony środek karny w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu przez okres od 1 roku do 10 lat. W tym zakresie będą miały zastosowanie odpowiednie przepisy dotyczące zatarcia skazania.
• W jaki sposób ustala się wysokość odszkodowania za niesłuszne zwolnienie dyscyplinarne pracownika?
– Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia, czyli tzw. zwolnienie dyscyplinarne, jest jedną z najbardziej dotkliwych sankcji, jakie pracodawca może zastosować wobec pracownika. Zatrudniony, którego umowa o pracę została rozwiązana w tym trybie, może się odwołać do sądu i żądać, według własnego uznania, przywrócenia do pracy albo odszkodowania.
Pracownikowi, wobec którego zastosowano tzw. zwolnienie dyscyplinarne w sposób niezgodny z przepisami, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za właściwy dla niego okres wypowiedzenia, czyli co do zasady nie więcej niż za 3 miesiące. Jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2007 r. stwierdził, że możliwe jest dochodzenie przez zwolnionego pełnej kompensaty poniesionej w związku ze zwolnieniem szkody. Jednak może to mieć miejsce w sytuacjach wyjątkowych, gdzie pracownik będzie w stanie udowodnić spełnienie wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej z Kodeksu cywilnego, w tym związku przyczynowo-skutkowego między bezprawnym zwolnieniem a poniesioną szkodą.