Prawo do urlopu rodzicielskiego: Jakie są aktualne przepisy?

• Prawo do urlopu rodzicielskiego: Jakie są aktualne przepisy?
• Jak długo można być na urlopie rodzicielskim?
• Czy urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom?
• Większość ojców nie korzysta z urlopu rodzicielskiego
• Urlop rodzicielski na dziecko niepełnosprawne
• W ilu częściach można wykorzystać urlop rodzicielski?
• Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy
• Wniosek o urlop rodzicielski
• Kiedy trzeba złożyć wniosek o urlop rodzicielski?
• Czy pracodawca może nie udzielić urlopu rodzicielskiego?
• Przyjęcie dziecka na wychowanie - wymiar urlopu rodzicielskiego
• Dostosowanie prawa polskiego do prawa UE

Prawo do urlopu rodzicielskiego: Jakie są aktualne przepisy?

Już ponad rok temu, bo w kwietniu 2023 r. wdrożono  do polskiego porządku prawnego m.in. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającą dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L 188 z 12.07.2019, str. 79). Wtedy też zaszły spore zmiany w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465 ze zmianami, dalej: KP). Jak więc ostatecznie uregulowano prawo do urlopu rodzicielskiego i jakie są aktualne przepisy w tym zakresie. Urlop rodzicielski jest uprawnieniem mającym na celu kontynuowanie płatnej opieki nad dzieckiem, co do zasady, w pierwszym roku życia dziecka. 

Jak długo można być na urlopie rodzicielskim?

Zgodnie z art. 182^1a § 1 KP pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

• 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie (kiedyś były to 32 tygodnie)

• 43 tygodni - w przypadku porodu mnogiego (kiedyś było to 34 tygodnie)

  Autopromocja

  Urlopy wypoczynkowe. Ustalanie wymiaru, udzielanie i rozliczanie

  Sprawdź

Czy urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom?

Tak, urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka. Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wyżej określonego wymiaru urlopu. Tych 9 tygodni nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka.

Co istotne, z urlopu rodzicielskiego może skorzystać osoba, która jest pracownikiem w dniu powstania uprawnienia, a nie była pracownikiem ani osobą ubezpieczoną w okresie wcześniejszym.

Większość ojców nie korzysta z urlopu rodzicielskiego

Jak wynika z motywu 20 dyrektywy 2019/1158, z uwagi na to, że większość ojców nie korzysta z prawa do urlopu rodzicielskiego lub przekazuje znaczną część uprawnień do swojego urlopu matkom – aby zachęcić ojców do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, a jednocześnie utrzymać prawo każdego z rodziców do co najmniej czterech miesięcy urlopu rodzicielskiego, jak przewidziano w dyrektywie 2010/18/UE. Rozwiązanie to również promuje i ułatwia powrót matek na rynek pracy po okresie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. 

Na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów, nie ma prawnych przeszkód do tego, aby ojciec dziecka rozpoczął korzystanie z urlopu rodzicielskiego jeszcze w okresie przebywania matki na urlopie macierzyńskim.

Urlop rodzicielski na dziecko niepełnosprawne

Rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (czyli zaświadczenie o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze odpowiednio do:

• 65 tygodni  – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;

• 67 tygodni - w przypadku porodu mnogiego.

Dlaczego wprowadzono taką regulację? Ustawodawca wskazuje, że: Dzieci z niepełnosprawnościami związanymi z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, oraz ich rodzice (opiekunowie) znajdują się w szczególnej sytuacji wymagającej wsparcia ze strony państwa. Choroba dziecka (niepełnosprawność) dotyka także członków rodziny, stąd też działania pomocowe państwa powinny być skierowane również do nich. Projektowana regulacja stanowi jeden z aspektów realizacji zadań państwa w zakresie wsparcia osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin. Zgodnie z art. 68 ust. 3 Konstytucji RP, władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej m.in. dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym.

W ilu częściach można wykorzystać urlop rodzicielski?

Urlop rodzicielski będzie udzielany:

• jednorazowo albo

• w nie więcej niż 5 częściach (co ważne, w liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną - matkę dziecka lub ubezpieczonego - ojca dziecka)

nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia (art. 182^1c KP). Pracownicy będą mogli zatem korzystać z urlopu rodzicielskiego w dowolnym terminie, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia i nie więcej niż w 5 częściach.

Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy

Zgodnie ze zmianami do art. 182^1f KP, w przypadku łączenia przez pracownika ‒ rodzica dziecka korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego będzie ulegał wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika – rodzica dziecka w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

• 82 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;

  Autopromocja

  Zatrudnianie cudzoziemców. Procedury i rozliczenia

  Sprawdź

• 86 tygodni ‒ w przypadkach, o których w przypadku porodu mnogiego.

W przypadku łączenia przez pracownika – rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, będzie to odpowiednio nie dłużej niż do: 130 tygodni i 134 tygodni.

Wniosek o urlop rodzicielski

Przyjęcie dziecka na wychowanie - wymiar urlopu rodzicielskiego

Pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:

• 41 tygodni ‒ w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka;

• 43 tygodni ‒ w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka;

• 38 tygodni ‒ w przypadku przyjęcia na wychowanie starszego dziecka.

Dostosowanie prawa polskiego do prawa UE

Powyższe regulacje mają na celu wdrożenie art. 5 dyrektywy 2019/1158, zgodnie z którym państwa członkowskie wprowadzają niezbędne środki w celu zapewnienia, aby każdy pracownik miał indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze czterech miesięcy do wykorzystania przed osiągnięciem przez dziecko określonego wieku, maksymalnie ośmiu lat, który zostanie określony przez poszczególne państwa członkowskie lub w układach zbiorowych. Państwa członkowskie zapewniają, by dwa miesiące urlopu rodzicielskiego nie podlegały przeniesieniu (czyli zgodnie z roboczymi wyjaśnieniami Komisji Europejskiej po 9 tygodni dla każdego z rodziców). Państwa członkowskie oceniają potrzebę dostosowania warunków dostępu i szczegółowych regulacji dotyczących stosowania urlopu rodzicielskiego do potrzeb rodziców adopcyjnych, rodziców z niepełnosprawnościami oraz rodziców dzieci z niepełnosprawnościami oraz cierpiących na choroby przewlekłe.