Kiedy już zdecydujesz się na posiadanie dziecka, na pierwszy plan zwykle wysuwają się kwestie dotyczące prawidłowego rozwoju płodu, zakup wózka, ubranek, odpowiednich kosmetyków do pielęgnacji. Jesteś pochłonięta czytaniem literatury dotyczącej dorastania dziecka i jego prawidłowego rozwoju. Są to bez wątpienia rzeczy najważniejsze.
Musisz też jednak pamiętać – szczególnie jeżeli pracujesz – że masz prawo do urlopu macierzyńskiego, które jest nierozerwalnie związane z urodzeniem dziecka. Co więcej, prawo do takiego nadprogramowego odpoczynku ma także ojciec dziecka. Wszelkich informacji o urlopie macierzyńskim i tacierzyńskim, jego wymiarze, zasiłku – dostarczy Ci ten poradnik.
Podział poradnika
1. Wniosek o urlop macierzyński i tacierzyński.
2. Wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego i tacierzyńskiego.
3. Korzystanie z urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka.
4. Dodatkowy urlop macierzyński.
5. Przysposobienie dziecka i urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.
6. Zasiłek macierzyński.
1. Wniosek o urlop macierzyński i tacierzyński
Co do zasady, przepisy Kodeksu pracy nie przewidują obowiązku złożenia wniosku o podstawowy urlop macierzyński, większość pracodawców stawia jednak taki wymóg. Jest to uzasadnione względami praktycznymi – pracodawca nie tylko może, ale wręcz powinien wiedzieć, na kiedy została wyznaczona data porodu i od kiedy należy liczyć termin przysługującego urlopu macierzyńskiego. Wyjątek stanowi tutaj sytuacja, gdy pracownica chce wykorzystać część urlopu macierzyńskiego przed porodem, lub gdy chodzi o dodatkowy urlop macierzyński – w tych dwóch sytuacjach wniosek o urlop jest obowiązkowy.
Poniżej przedstawiamy przykładowy wzór takiego wniosku, z reguły jednak każdy pracodawca dysponuje wzorem takiego wniosku obowiązującym w jego zakładzie pracy.
W związku z przewidywaną datą porodu określoną w zaświadczeniu lekarskim na ...................................... proszę o udzielenie mi przysługującego urlopu macierzyńskiego w okresie od dnia ................................................... do dnia porodu, a w pozostałym wymiarze w okresie od dnia porodu aż do wyczerpania tego urlopu w łącznym wymiarze ...................................... tygodni.
Odmiennie przedstawia się sytuacja pracowników-ojców, którzy chcą skorzystać z urlopu ojcowskiego (tacierzyńskiego). Urlopu ojcowskiego udziela się bowiem na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracownik-ojciec ma zatem obowiązek – w przeciwieństwie do matki – złożenia wniosku.
Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika-ojca.
Podsumowując: złożenie wniosku o podstawowy urlop macierzyński nie jest konieczne, z wyjątkiem sytuacji, kiedy część tego urlopu chcemy wykorzystać przed porodem lub gdy chcemy wziąć dodatkowy urlop macierzyński. We wniosku musimy zawrzeć informacje dotyczące przewidywanej daty porodu – zgodnie z zaświadczeniem lekarskim, datę rozpoczęcia urlopu, szczególnie jeżeli ma on się rozpocząć przed porodem, a także informację dotyczącą ogólnego przysługującego wymiaru urlopu. Złożenie wniosku przez pracownika-ojca, który chce skorzystać z urlopu tacierzyńskiego jest natomiast obowiązkowe.
2. Wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego i tacierzyńskiego
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
1) 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2) 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
3) 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
4) 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
5) 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Należy pamiętać, że co najmniej dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą zostać wykorzystane przed przewidywaną datą porodu, jednak kobieta nie jest zobowiązana do jego wykorzystania właśnie przed porodem. Urlop związany z rodzicielstwem jest jej uprawnieniem, a nie obowiązkiem, zatem to od matki poniekąd zależy, kiedy zacznie z tego urlopu korzystać.
Jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania okresu maksymalnego.
Polecamy serwis: Urlop macierzyński
Pani Anna kilkakrotnie korzystała ze zwolnienia lekarskiego w związku ze stanem swojej ciąży. Na parę tygodni przed przewidywaną datą porodu pracodawca uznał, że powinna skorzystać z urlopu macierzyńskiego, gdyż i tak często jest nieobecna w pracy. Korzystanie z urlopu macierzyńskiego jest uprawnieniem pracownicy, a nie jej obowiązkiem. Oznacza to jednocześnie, że decyzja o wcześniejszym skorzystaniu z urlopu należy wyłącznie do pracownicy i nie może być wymuszana przez pracodawcę, nawet jeżeli stan zdrowia kobiety uniemożliwia jej świadczenie pracy.
Od 1 stycznia 2010 r. w Kodeksie pracy mamy nowy urlop – urlop ojcowski (tacierzyński). Zgodnie z nowymi przepisami, pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia. Przepisy przejściowe, wprowadzające te zmiany do Kodeksu pracy zawierają jednak przepis, zgodnie z którym w roku 2010 i 2011 wymiar tego urlopu wynosi tylko tydzień. Prawo do dwóch tygodni urlopu ojcowskiego będzie przysługiwać pracownikom-ojcom dopiero od 1 stycznia 2012 r.
Pracownik-ojciec wychowujący dziecko może skorzystać z urlopu ojcowskiego zarówno w okresie korzystania przez matkę dziecka z urlopu macierzyńskiego, jak i po wykorzystaniu przez matkę dziecka przysługującego jej urlopu, ważne, żeby skorzystał ze swojego uprawnienia do czasu ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.
Przepisy dotyczące urlopu ojcowskiego, w przeciwieństwie do urlopu macierzyńskiego, nie uzależniają jego wymiaru od ilości urodzonych w trakcie porodu dzieci, należy więc przyjąć, że wymiar ten jest stały, nawet jeżeli matka urodzi dwoje lub więcej dzieci.
Przeczytaj również: Tacierzyński – kto może skorzystać?
Należy także pamiętać, że z urlopu tacierzyńskiego może skorzystać tylko ojciec dziecka. Takiego prawa nie będzie miał zatem mąż matki niebędący ojcem dziecka, czy też partner, który formalnie dziecka nie uznał. Z takiego urlopu nie będzie także mógł skorzystać ojciec, który nie ma możliwości faktycznego zaopiekowania się dzieckiem.
Tydzień urlopu macierzyńskiego i urlopu ojcowskiego w prawie pracy równa się 7 dniom kalendarzowym co oznacza, że tydzień urlopu rozpoczęty w poniedziałek zakończy się w niedzielę, nawet jeżeli w tygodniu jest tylko 5 dni roboczych.
Podsumowując: jako matka masz prawo do urlopu macierzyńskiego, którego wymiar jest zależny od liczby dzieci urodzonych podczas porodu. Pracownik-ojciec dziecka ma prawo do urlopu ojcowskiego, którego wymiar w 2011 roku wynosi 1 tydzień, niezależnie od liczby urodzonych w trakcie porodu dzieci. Pracodawca ma obowiązek udzielić zarówno urlopu macierzyńskiego, jak i ojcowskiego.
3. Korzystanie z urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka
Co do zasady kobieta nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego, gdyż ma on służyć przede wszystkim ochronie zdrowia jej i dziecka. Kodeks pracy dopuszcza jednak możliwość częściowej rezygnacji z takiego urlopu na rzecz ojca dziecka. Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko.
Możliwość rezygnacji z części urlopu przez matkę jest ściśle uzależniona od tego, czy ojciec skorzysta z pozostałej części tego urlopu. W przypadku gdy nie ma pracownika-ojca wychowującego dziecko, z którym pracownica mogłaby podzielić urlop macierzyński, albo pracownik-ojciec wychowujący dziecko nie chce partycypować w korzystaniu z urlopu macierzyńskiego, pracownica musi wykorzystać przysługujący jej urlop macierzyński w pełnym wymiarze.
Polecamy: Ulga na dziecko w PIT
Pracownica obowiązana jest zgłosić pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Zanim to nastąpi pracownik-ojciec wychowujący dziecko występuje na piśmie do swojego pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu macierzyńskiego.
We wniosku pracownik wskazuje termin rozpoczęcia korzystania z należnej mu części urlopu macierzyńskiego, który przypada bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę oraz dołącza zaświadczenie, że matka dziecka korzystała z urlopu macierzyńskiego po porodzie co najmniej 14 tygodni i oświadczenie matki dziecka, iż rezygnuje ona z pozostałej części urlopu. Pracodawca ma obowiązek taki wniosek uwzględnić.
Pracodawca zatrudniający pracownika-ojca zobowiązany jest wystawić zaświadczenie potwierdzające termin wskazany przez zainteresowanego we wniosku. Powinien to uczynić na tyle szybko, by matka dziecka mogła we wskazanym wyżej 7-dniowym terminie złożyć je swemu pracodawcy wraz z wnioskiem w sprawie rezygnacji z urlopu.
Od 1 stycznia 2009 roku pracownik-ojciec dziecka ma także dodatkową możliwość skorzystania z części urlopu macierzyńskiego wówczas, gdy pracownica wymaga opieki szpitalnej. Aby jednak mógł skorzystać z takiego urlopu muszą być spełnione dwa warunki:
1. pracownica wykorzystała co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego,
2. pracownica wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.
Urlop macierzyński przysługujący ojcu w związku ze złym stanem zdrowia matki tym się różni od zwykłego wykorzystania przez niego części urlopu macierzyńskiego, że może z tego prawa skorzystać już po 8 tygodniach urlopu macierzyńskiego matki, a nie jak w przypadku opisanym wyżej – dopiero po upływie 14 tygodni. Należy także pamiętać, że urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko.
Część urlopu macierzyńskiego ojca nie może być dłuższa niż okres, w którym pracownica przebywa w szpitalu, zaś łączny wymiar urlopu wykorzystanego przez pracownicę i pracownika-ojca wychowującego dziecko nie może przekroczyć wymiaru maksymalnego.
Wyjątkową sytuacją, w której ojciec dziecka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego jest także śmierć matki w czasie urlopu macierzyńskiego. Wówczas przysługuje mu taki urlop w wymiarze nie większym, niż maksymalny wymiar urlopu macierzyńskiego przysługujący matce.
Podsumowując: Skrócenie przez matkę urlopu macierzyńskiego jest możliwe tylko wtedy, gdy wykorzystała ona co najmniej 14 tygodni przysługującego jej urlopu oraz gdy dzieckiem zaopiekuje się ojciec. Zarówno matka jak i ojciec muszą złożyć stosowne wnioski u swoich pracodawców. Ojciec dziecka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego także w przypadku, gdy matka dziecka wymaga opieki szpitalnej, bądź kiedy zmarła.
4. Dodatkowy urlop macierzyński
Od 1 stycznia 2010 r. matka ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z którego w pewnych wypadkach może skorzystać także ojciec. Zgodnie z przepisami przejściowymi wprowadzającymi te zmiany do Kodeksu pracy, wymiar takiego dodatkowego urlopu macierzyńskiego przedstawia się następująco: