Jak ustalić prawo do odprawy emerytalno-rentowej

Odprawa przysługuje pracownikowi, z którym umowa o pracę została rozwiązana w związku z przejściem na emeryturę (rentę). Zatem uprawniona do otrzymania tego świadczenia jest osoba, która jednocześnie:

• spełnia wymagania do uzyskania emerytury (renty),
• rozwiązała stosunek pracy, przy założeniu, że istnieje związek między rozwiązaniem umowy a przejściem na emeryturę (rentę).

Jeśli powyższe przesłanki zostaną spełnione, wówczas pracodawca jest zobowiązany do wypłaty odprawy pieniężnej. Z powszechnego charakteru odprawy emerytalnej (rentowej) wynika, że przysługuje bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy (umowa o pracę, mianowanie, powołanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę) oraz wymiar czasu pracy, w jakim pracownik był poprzednio zatrudniony.

Nabycie prawa do emerytury oznacza, że w dniu ustania stosunku pracy zatrudniony musi spełniać warunki do uzyskania uprawnień emerytalnych. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 kwietnia 1998 r. (I PKN 508/97, OSNP 1999/8/267), odprawa emerytalna przysługuje nawet w sytuacji, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później, tj. po rozwiązaniu stosunku pracy, a w dniu ustania stosunku pracy pracownik spełniał warunki do jej nabycia.

Decydujące znaczenie dla nabycia prawa do odprawy ma przejście pracownika na emeryturę połączone z definitywnym ustaniem stosunku pracy, czyli zmiana statusu pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta.

Odprawa emerytalna przysługuje, gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z tak rozumianym przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał, chyba że już wcześniej skorzystał z uprawnienia do tej odprawy (wyrok SN z 2 marca 2010 r., II PK 239/09 oraz wyrok SN z 11 października 2007 r., III PK 40/07). Potwierdza to Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 19 czerwca 2009 r. (SPS-023–9313/09).

Odprawa przysługuje również pracownikowi, który nie osiągnął wieku emerytalnego, a rozwiązuje stosunek pracy w związku z przejściem na wcześniejszą emeryturę (wyrok SN z 11 stycznia 2001 r., I PKN 187/00, OSNP 2002/18/429).

Natomiast nie jest ustaniem stosunku pracy „w związku z przejściem na emeryturę” rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne (wyrok SN z 6 maja 2003 r., I PK 257/02, OSNP 2004/15/267).

WAŻNE!

Odprawa emerytalna nie przysługuje pracownikowi, który rozwiązał umowę o pracę w związku z uzyskaniem świadczenia przedemerytalnego.

Zbieg prawa do kilku odpraw

Gdy z pracownikiem zostaje rozwiązany stosunek pracy w związku ze zwolnieniami grupowymi lub z przyczyn indywidualnych niedotyczących pracownika, a taki pracownik przechodzi jednocześnie na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, wówczas pracodawca jest zobowiązany wypłacić dwie niezależne odprawy – z tytułu zwolnień grupowych i odprawę emerytalno-rentową. Odprawa emerytalno-rentowa ma charakter jednorazowy. Oznacza to, że pracownik, który raz otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa. Odprawa po spełnieniu wskazanych wyżej przesłanek przysługuje z mocy ustawy i obowiązek jej wypłaty nie jest uzależniony od uprzedniego złożenia wniosku pracownika w tej sprawie.

WAŻNE!

Odprawę emerytalno-rentową należy wypłacić niezależnie od złożenia wniosku o jej wypłatę przez pracownika, który nabył do niej prawo.

Wysokość odprawy

Wysokość odprawy emerytalnej wynosi, co do zasady, 1-miesięczne wynagrodzenie pracownika i nie zależy od stażu pracy u danego pracodawcy. Jeżeli przepisy wewnętrzne lub szczególne tak stanowią, odprawa może przysługiwać w wyższej wysokości. Korzystniejsze regulacje w tym zakresie, niż wynikające z Kodeksu pracy, mogą być przewidziane w układzie zbiorowym, w regulaminie wynagradzania lub w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest zobowiązany do tworzenia przepisów wewnątrzzakładowych.

WAŻNE!

Pracodawca, który nie jest zobowiązany do tworzenia prawa zakładowego, korzystniejsze regulacje dotyczące nabywania prawa do odprawy emerytalnej może zawrzeć w umowie o pracę.

Na podstawie przepisów szczególnych niektóre grupy zawodowe, m.in. pracownicy ministerstw, kancelarii Sejmu, Senatu, urzędów centralnych, urzędów wojewódzkich, mają prawo do odprawy emerytalnej (rentowej) w wyższej wysokości niż określają to przepisy Kodeksu pracy. W przypadku pracowników urzędów państwowych wysokość odprawy jest uzależniona od stażu pracy w urzędach i przysługuje:

• po 10 latach pracy – w wysokości 2-miesięcznego wynagrodzenia,
• po 15 latach pracy – w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia,
• po 20 latach pracy – w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia (art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych).

Nauczyciele zatrudnieni na podstawie Karty Nauczyciela mają prawo do odprawy:

• po przepracowaniu mniej niż 20 lat – w wysokości 2-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem pracy nauczyciela,
• po przepracowaniu co najmniej 20 lat – w wysokości 3-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem pracy nauczyciela (art. 87 Karty Nauczyciela).

Nauczyciele akademiccy oraz pracownicy niebędący nauczycielami akademickimi mają prawo do odprawy w wysokości 3-krotnego wynagrodzenia zasadniczego otrzymanego za ostatni miesiąc zatrudnienia (art. 138 w zw. z art. 135 ust. 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym).

Ustalanie wysokości odprawy

Odprawę emerytalną należy ustalać według zasad stosowanych przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy (§ 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy...). Jedyna różnica polega na tym, że należy poprzestać na ustaleniu miesięcznej podstawy wymiaru i nie dzielić jej przez współczynnik ekwiwalentowy, a następnie przez normę dobową obowiązującą pracownika.

W podstawie wymiaru odprawy należy uwzględniać składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc (z wyjątkiem składników określonych w stałej wysokości) wypłacone w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy, a w przypadku znacznego wahania ich wysokości z okresu nieprzekraczającego 12 miesięcy. Składniki wynagrodzenia w stawce miesięcznej w stałej wysokości należy uwzględniać w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu nabycia prawa do odprawy. Natomiast składniki przysługujące za okresy dłuższe niż 1 miesiąc należy wliczać do podstawy wymiaru w średniej wysokości z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy. Katalog składników wynagrodzenia, których nie należy uwzględniać w podstawie wymiaru tego świadczenia, zawiera § 6 rozporządzenia urlopowego, zgodnie z którym należy pominąć m.in. nagrodę jubileuszową, ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy oraz składniki wypłacane jednorazowo.

Z jednym z pracowników 10 lutego 2012 r. rozwiązała się umowa o pracę z upływem czasu, na jaki była zawarta. Rozwiązanie to miało związek z przejściem na emeryturę. Pracownik był zatrudniony od 1 stycznia 2007 r. na stanowisku kierowniczym. Przez cały okres zatrudnienia otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 3400 zł, dodatek stażowy 680 zł, dodatek funkcyjny 600 zł, miesięczną premię regulaminową oraz premię kwartalną. W okresie od listopada 2011 r. do stycznia 2012 r. otrzymał premie regulaminowe w łącznej wysokości 1020 zł oraz premie kwartalne wypłacone w okresie od 1 lutego 2011 r. do 31 stycznia 2012 r. w łącznej wysokości 5520 zł. Ponadto w grudniu 2011 r. pracownik otrzymał 4920 zł nagrody jubileuszowej. Pracodawca wypłaca odprawy emerytalne w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia. Aby ustalić wysokość odprawy, należy:

• obliczyć podstawę wymiaru ze składników stałych przysługujących w lutym br.:

3400 zł (wynagrodzenie zasadnicze) + 680 zł (dodatek stażowy) + 600 zł (dodatek funkcyjny) = 4680 zł,

• obliczyć podstawę wymiaru ze składników zmiennych:

1020 zł : 3 m-ce (premia regulaminowa wypłacona w okresie od listopada 2011 r. do stycznia 2012 r.) = 340 zł,

5520 zł : 12 m-cy (premia kwartalna) = 460 zł.

W podstawie wymiaru odprawy obliczanej ze składników zmiennych nie należy uwzględniać nagrody jubileuszowej.

Pracownikowi przysługuje odprawa emerytalna w wysokości 5480 zł zgodnie z wyliczeniem: 4680 zł (podstawa ze składników stałych) + 800 zł (podstawa ze składników zmiennych).

Odprawa a podatek i składki

Odprawa emerytalna w pełnej wysokości jest zwolniona ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (§ 2 ust. 1 rozporządzenia składkowego, art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej). W praktyce mogą pojawić się wątpliwości, czy odprawa wypłacona w wysokości wyższej niż ustawowa będzie w całości zwolniona ze składek. Rozporządzenie składkowe nie ogranicza wysokości, do której od odprawy nie należy opłacać składek emerytalno-rentowych. Zatem należy uznać, że to zwolnienie dotyczy odprawy w każdej wysokości. Należy przy tym pamiętać, że istotą tego wyłączenia jest prawo pracownika do odprawy w związku z jego przejściem na emeryturę.

Natomiast jako przychód ze stosunku pracy, w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, odprawa podlega opodatkowaniu bez względu na wysokość (art. 12 ust. 1 updof).

Termin wypłaty odprawy

Prawo do odprawy i jej wypłata są wymagalne w dniu przejścia na emeryturę, którym jest dzień rozwiązania stosunku pracy. Niedotrzymanie terminu wypłaty powoduje, że pracownik może domagać się od pracodawcy odsetek za zwłokę na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Odsetki przysługują również w sytuacji, kiedy zostało wydane orzeczenie o przyznaniu emerytury później niż ustanie stosunku pracy (wyrok SN z 9 kwietnia 1998 r., I PKN 508/97, OSNP 1999/8/267). Natomiast w sytuacji, gdy pracodawca uchyla się od obowiązku wypłaty odprawy, pracownik ma prawo wystąpić z powództwem do sądu pracy, przy czym roszczenie o wypłatę odprawy emerytalnej przedawnia się z upływem 3 lat licząc od dnia, w którym stało się wymagalne.

Podstawa prawna:

• art. 92¹, art. 291 § 1 Kodeksu pracy,
• art. 481 § 1–2 Kodeksu cywilnego,
• art. 81 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.),
• § 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.),
• art. 87 Karty Nauczyciela,
• art. 36, art. 38 ust. 3 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.),
• art. 28 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.),
• art. 135 ust. 2, art. 138 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.),
• art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.),
• § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.),
• § 6, § 15–17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.).

Orzecznictwo uzupełniające:

• Otrzymanie przez pracownika odprawy z tytułu przejścia na rentę z powodu niezdolności do pracy wyklucza nabycie przez tego pracownika prawa do kolejnej odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub prawa do odprawy uzupełniającej, stanowiącej różnicę wysokości odprawy emerytalnej i wysokości otrzymanej odprawy rentowej. (Wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2010 r., II PK 328/09)