Prawo pracy nakazuje wypłatę odprawy, gdy stosunek pracy pracownika ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, w przypadku śmierci pracownika rodzinie zmarłego pracodawca wypłaca odprawę pośmiertną, a także gdy stosunek pracy z pracownikiem został rozwiązany z przyczyn, o których mowa w ustawie o tzw. zwolnieniach grupowych.
Odprawa emerytalno-rentowa
Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia (art. 921 k.p.).
Odprawa emerytalno-rentowa to jednorazowe, obowiązkowe świadczenie pieniężne wypłacane przez pracodawcę pracownikowi, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę. Ma ona charakter świadczenia powszechnego, przysługującego wszystkim pracownikom bez względu na sposób nawiązania stosunku pracy, co oznacza, że pracodawca nie może uchylić się od jej wypłaty, jeżeli pracownik spełnia warunki, o których mowa w art. 921 k.p.
Odprawa emerytalno-rentowa nie musi być jednorazowa >>
Odprawa przysługuje w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia. Taką odprawę zapewniają pracownikowi przepisy kodeksowe. Jednak obowiązujące u danego pracodawcy przepisy wewnętrzne, jak również przepisy szczególne dotyczące niektórych grup zawodowych mogą przewidywać wypłatę odprawy w wyższej wysokości. Pracownik, który odprawę otrzymał, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
Odprawa pośmiertna
Jak wynika z art. 93 § 1 k.p., odprawa pośmiertna przysługuje rodzinie w razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby.
Prawo do odprawy powstaje bez względu na to, w jakim miejscu i z jakiej przyczyny nastąpił zgon pracownika. Nieistotny jest również wymiar czasu pracy ani podstawa prawna zatrudnienia (umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę) zmarłego pracownika. Koniecznym warunkiem do wypłaty odprawy pośmiertnej jest to, aby śmierć nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania zasiłku chorobowego po jego ustaniu.
Prawo do odprawy pośmiertnej po zmarłym pracowniku przysługuje małżonkowi oraz innemu członkowi rodziny spełniającemu warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl art. 67–71 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wysokość odprawy uzależniona jest od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i przysługuje w wysokości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- 6-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Odprawę pośmiertną dzieli się w równych częściach między wszystkich uprawnionych członków rodziny. W przypadku gdy po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy odpowiedniej kwoty określonej powyżej.
Należy podkreślić, że pracodawca nie będzie zobowiązany do wypłaty odprawy pośmiertnej, jeżeli ubezpieczył pracownika na życie i członkom rodziny zmarłego przysługuje z tego tytułu odszkodowanie w wysokości co najmniej równej tej odprawie. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest zobowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Odprawa pieniężna dla pracownika zwalnianego w ramach zwolnień grupowych
Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, jest zobowiązany wypłacić odprawy pracownikom, jeśli rozwiąże z nimi stosunek pracy, w drodze wypowiedzenia albo na mocy porozumienia stron, z przyczyn ich niedotyczących, a dotyczących pracodawcy (tj. problemy finansowe pracodawcy, likwidacja stanowiska pracy). Regulacje będące podstawą do wypłaty wskazanej odprawy zawiera ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Zwolnienia grupowe - wysokość odprawy w 2012 r. >>
Odprawa przysługuje pracownikom zwalnianym zarówno grupowo (tj. w określonym w ustawie okresie pracodawca musi rozwiązać stosunek pracy ze wskazaną liczbą pracowników), jak i indywidualnie (tj. pracodawca rozwiązuje stosunek pracy z mniejszą liczbą pracowników niż ta wskazana w ustawie). W przypadku zwolnień indywidualnych odprawa przysługuje, jeśli wyłącznym powodem zwolnienia jest przyczyna niedotycząca pracownika.
Wysokość odprawy zależy od stażu pracy u danego pracodawcy i jest równa:
- 1-miesięcznemu wynagrodzeniu, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
- 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. W 2011 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1386 zł, a w 2012 r. – 1500 zł.
WAŻNE!
Pracodawca nie może uchylić się od wypłaty odprawy (w określonej wysokości), jeżeli pracownik (lub rodzina po zmarłym pracowniku) spełnia przewidziane w przepisach prawa warunki.
Obliczanie wysokości odpraw
Ustalając wysokość odprawy emerytalno-rentowej, pośmiertnej i odprawy z tzw. zwolnień grupowych, stosuje się zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Przy ustalaniu wysokości odpraw trzeba ustalić średnie, miesięczne wynagrodzenie, zgodnie z § 14–17 rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. i nie należy dokonywać działań, o których mowa w § 18 i 19 rozporządzenia (m.in. nie stosuje się współczynnika ekwiwalentowego).
Podstawa prawna:
- art. 921, art. 93 § 1 Kodeksu pracy,
- § 14–17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.),
- art. 67–71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- art. 1, 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU z 2003 r. nr 90, poz. 844 ze zm.).