Czy urlop bezpłatny chroni pracownika przed zwolnieniem

Istotą urlopu bezpłatnego jest zwolnienie stron stosunku pracy z ich podstawowych obowiązków, czyli zwolnienie pracownika z obowiązku wykonywania pracy oraz pracodawcy z obowiązku wypłacania wynagrodzenia.

Ochrona w czasie urlopu bezpłatnego

W czasie korzystania z urlopu bezpłatnego przez pracownika mają do niego zastosowanie przepisy o ochronie trwałości stosunku pracy, które chronią go przed rozwiązaniem umowy o pracę. W szczególności pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 41 k.p.). Dotyczy to też wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub pracy (art. 42 k.p.).

Łączenie urlopu bezpłatnego z wypoczynkowym >>

Ochrona dotyczy również wszelkiego rodzaju umów o pracę, które mogą być rozwiązane w drodze wypowiedzenia, a więc zarówno umów na czas nieokreślony, na czas określony (w których zawarto klauzulę o 2-tygodniowym wypowiedzeniu), umów na zastępstwo, jak i umów na okres próbny. Przepis art. 41 k.p. wskazuje bowiem ogólnie na wypowiedzenie, nie ograniczając zakazu wypowiadania do określonego rodzaju umowy o pracę.

Pracodawca nie może co do zasady zwolnić pracownika w czasie korzystania przez niego z urlopu bezpłatnego ani też wypowiedzieć mu warunków pracy lub płacy.

Przykład

Leokadia B. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i od 2 lat korzystała z urlopu bezpłatnego. W czasie tego urlopu pracodawca wypowiedział pracownicy umowę o pracę z powodu braku jej przydatności do pracy. Leokadia B. wniosła odwołanie od tego wypowiedzenia do sądu pracy, podnosząc, że takie działanie pracodawcy jest sprzeczne z prawem. Sąd podzielił jej stanowisko i przywrócił ją do pracy, uznając, że pracodawca naruszył przepis art. 41 k.p.

Wyjątki od ochrony

Od ochrony stałości zatrudnienia wynikającej z art. 41 k.p. istnieją wyjątki zawarte w art. 41¹ k.p. oraz w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (zwanej dalej ustawą o zwolnieniach grupowych). Ograniczają one znacznie zakres tej ochrony.

W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41 k.p. ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę (art. 41¹ § 1 k.p.). Wskazywał na to również Sąd Najwyższy w wyroku z 15 marca 2001 r. (I PKN 447/00).

Należy podkreślić, że przepis art. 41¹ § 1 k.p. nie ma zastosowania do upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 267 i następne ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.). Przepis art. 41¹ § 1 k.p. ma więc zastosowanie tylko w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku pracodawcy.

Natomiast w myśl art. 5 ust. 3 i 4 ustawy o zwolnieniach grupowych pracodawca może wobec pracowników przebywających na urlopie bezpłatnym zastosować wypowiedzenie zmieniające, przy czym w razie obniżenia przez to ich wynagrodzenia nie mają oni prawa do dodatków wyrównawczych. Ponadto pracodawca może wypowiedzieć tym pracownikom umowy o pracę. Jest to jednak dopuszczalne tylko w przypadku urlopu trwającego przynajmniej 3 miesiące.

Przykład

W firmie przeprowadzane są zwolnienia grupowe. Jan S. będący jej pracownikiem korzystał z urlopu bezpłatnego w wymiarze 10 miesięcy. Po upływie 4 miesięcy tego urlopu otrzymał pismo zawierające wypowiedzenie umowy o pracę. Jan S. wniósł wówczas powództwo do sądu pracy, domagając się uznania tego wypowiedzenia za bezskuteczne. Sąd jednak oddalił jego powództwo, gdyż pracodawca był już uprawniony do wypowiedzenia umowy o pracę.

Natomiast w przypadku zwolnień indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 10 ust. 1 i 2 ww. ustawy) pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę pracownikom na urlopie bezpłatnym trwającym co najmniej 3 miesiące, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu. Przy czym wyrażenie sprzeciwu będzie wiążące dla pracodawcy i uniemożliwi mu zgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę. Przepisy nie określają formy sprzeciwu, dlatego też należy uznać, że organizacja związkowa może wyrazić swój sprzeciw w każdej formie (np. pocztą elektroniczną bądź nawet telefonicznie). Natomiast brak reakcji (milczenie) związku zawodowego jest równoznaczny w skutkach prawnych ze zgodą na dokonanie wypowiedzenia.

Inna praca podczas urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego >>

Pracodawca może także wypowiedzieć tym pracownikom warunki pracy i płacy, jeżeli z przyczyn niedotyczących tych pracowników nie jest możliwe dalsze ich zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach pracy. W takim przypadku stosuje się art. 38 k.p. (art. 10 ust. 2 i 3 ww. ustawy). A zatem w przypadku zwolnień indywidualnych możliwości wypowiedzenia umowy o pracę lub warunków pracy i płacy pracownikom na urlopach bezpłatnych są utrudnione, gdyż pracodawca musi tu współdziałać ze związkiem zawodowym reprezentującym pracownika.

Rozwiązanie bez wypowiedzenia

W czasie korzystania przez pracownika z urlopu bezpłatnego pracodawca może również rozwiązać z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy tego pracownika, w taki sam sposób jak z innymi pracownikami. Przykładowo, rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić z powodu popełnienia przez pracownika przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie go na zajmowanym dotąd stanowisku lub w razie zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na dany stanowisku (np. w razie utraty prawa jazdy). Natomiast nie można rozwiązać umowy bez wypowiedzenia na zasadach określonych w art. 53 k.p. z powodu długotrwałej choroby pracownika przypadającej w czasie urlopu. Wynika to z tego, że w tym przypadku nieobecność pracownika w pracy, jako przyczyna rozwiązania umowy, nie występuje, gdyż jest ona następstwem udzielonego mu urlopu.

Podstawa prawna:

• art. 38, 39, 41, 42, 41¹, 53 Kodeksu pracy,
• ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 15 marca 2001 r. (I PKN 447/00, OSNP 2002/24/593).