W doktrynie prawa istnieje pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialności dyscyplinarnej nie można zakwalifikować do jednej gałęzi prawa, nie jest to instytucja jednolita zarówno pod kątem stosowania kar, jak również skutków oraz drogi odwoławczej do sądu.
Podleganie odpowiedzialności dyscyplinarnej
Podlegają jej tylko niektóre grupy pracowników, do których oprócz Kodeksu pracy stosuje się inne regulacje, ustawy szczególne, pragmatyki służbowe itp. Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają np. urzędnicy służby cywilnej, prokuratorzy, radcowie prawni, pracownicy urzędów państwowych itd. Przepisy odnoszące się do tych grup zawodowych przewidują własne katalogi przewinień i kar dyscyplinarnych, procedurę ich stosowania i zasady odwoływania się od nich. Z reguły odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy przewinień niezwiązanych z porządkiem i organizacją pracy, odnosi się raczej do postępowania zgodnie z zasadami obowiązującymi daną grupę zawodową. Przykładowo odpowiedzialność dyscyplinarną radców prawnych reguluje rozdział 6 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Artykuł 64 ust. 1 ustawy wskazuje, że radca prawny ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego oraz za czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego. Za naruszenie porządku pracy będzie ponosił odpowiedzialność porządkową z Kodeksu pracy.
Unormowania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej występują również w ustawie z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, która ogranicza tą odpowiedzialność wyłącznie do mianowanych urzędników państwowych.
Wina pracownika przy odpowiedzialności materialnej >>
Postępowanie dyscyplinarne dopełnia też specyfikę stosunku pracy w służbie cywilnej. Jest związane ze szczególną misją służby cywilnej i z zależnością służbową, z której wynika prawo do stosowania kar dyscyplinarnych. W ustawie z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej wykracza poza sferę zachowań wyłącznie pracowniczych. W art. 113 cytowanej ustawy nie wskazano wprost czynów zagrożonych odpowiedzialnością dyscyplinarną. Zapisano jedynie, że członek korpusu służby cywilnej odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie swoich obowiązków. Pojęcie „naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej” jest niedookreślone i charakteryzuje się ono wysokim poziomem ogólności i niedoprecyzowania. Obowiązki urzędnika zostały scharakteryzowane w art. 76 ustawy, należą do nich m.in.: racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi; rzetelne i bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań czy godne zachowywanie się w służbie oraz poza nią. Z uwagi na duży stopień ogólności przepisów, w praktyce to do dyrektora generalnego (kierownika urzędu) będzie należeć ocena, czy dany czyn członka korpusu służby cywilnej lub jego zaniechanie mieści się w kategoriach naruszenia obowiązków. Następnie ocena ta jest weryfikowana przez komisję dyscyplinarną.
Odpowiedzialność porządkowa
Niezbędnymi przesłankami odpowiedzialności porządkowej są bezprawność zachowania pracownika i zawinienie. Bezprawność oznacza sprzeczność zachowania z obowiązującymi przepisami, zarówno tymi z Kodeksu pracy, jak i regulaminu pracy, a także z poleceniami służbowymi. W tym drugim przypadku muszą to być polecenia zgodne z prawem i dotyczące pracy. Wina z reguły będzie występowała w formie winy umyślnej, chociaż nie można wykluczyć też winy nieumyślnej. Rodzaj naruszonych przepisów i stopień winy powinny być uwzględniane przy wyborze rodzaju kary porządkowej.
Kary dyscyplinarne a kary porządkowe
Przewidziane w poszczególnych regulacjach kary dyscyplinarne są zbliżone do kar porządkowych z Kodeksu pracy.
Kodeks pracy przewiduje 2 rodzaje kar porządkowych:
- niemajątkowe: upomnienie i nagana,
- majątkowe, czyli pieniężne.
WAŻNE!
Katalog kar porządkowych jest zamknięty. Stosowanie innych jest niedopuszczalne. Oznacza to, że np. wywieszenie zdjęcia pracownika na tablicy ogłoszeń wraz z opisem przewinienia jakiego się dopuścił, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 4 k.p.).
Kary niemajątkowe można nakładać za każde przewinienie, natomiast karę majątkową stosuje się tylko za przewinienia wskazane w art. 108 § 2 k.p., tj. za:
- nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych,
- opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia,
- stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.
Kary dyscyplinarne zbliżone do kar porządkowych to np. wymienione w ustawie o służbie cywilnej – upomnienie i nagana, które odpowiadają karom niemajątkowym przewidzianymi w Kodeksie pracy. Podobnie jest z karą obniżenia wynagrodzenia zasadniczego o nie więcej niż 25% przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy – wykazuje ona pewne podobieństwo do kar majątkowych z Kodeksu pracy.
Sprzeciw od kary porządkowej - obowiązki pracodawcy >>
Cechami wspólnymi kar kodeksowych i dyscyplinarnych są m.in. ich charakter jako środka represyjno-wychowawczego oraz poddanie kontroli sądu powszechnego prawidłowości ich stosowania. Pomimo podobieństw zachodzą jednak zasadnicze różnice. Kary nałożone na podstawie art. 108 k.p. są wynikiem autonomicznej decyzji pracodawcy, podczas gdy nałożenie np. kary obniżenia wynagrodzenia zgodnie z ustawą o służbie cywilnej wiąże się z koniecznością przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego, a dolegliwość związana z jej wykonaniem może mieć charakter trwały (obniżenie wynagrodzenia przez okres 6 miesięcy).
Poszczególne pragmatyki przewidują też kary całkowicie odmienne od kar kodeksowych. W wypadku urzędników służby cywilnej są to obniżenie stopnia służbowego służby cywilnej oraz wydalenie ze służby cywilnej, które w przypadku uprawomocnienia skutkują zakazem ubiegania się o zatrudnienie w służbie cywilnej przez okres 5 lat. Podobnie jest z karą wydalenia z pracy w urzędzie, która, tak jak w przypadku wydalenia ze służby cywilnej, przy uprawomocnieniu skutkuje wygaśnięciem stosunku pracy oraz zakazem ubiegania się o zatrudnienie w służbie cywilnej przez okres 5 lat.
Podstawa prawna:
- art. 108–113 Kodeksu pracy,
- rozdział 6 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (DzU z 2010 r. nr 10, poz. 65 ze zm.),
- rozdział 5 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (DzU z 2001 r. nr 86, poz. 953 ze zm.),
- art. 76, 113, 114 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.).