Pracodawca, który utworzył zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (zfśs), administruje jego środkami. Nie oznacza to jednak pełnej dowolności przy wykorzystywaniu zgromadzonych w funduszu środków. Przeznaczenie środków zgromadzonych na rachunku funduszu pozostaje w decyzji pracodawcy, przy czym ich wydatkowanie powinno następować na podstawie przepisów ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (zwanej dalej ustawą o zfśs). W szczególności na podstawie tzw. kryterium socjalnego oraz regulaminu funduszu świadczeń socjalnych.
ZFŚS - jednakowa opieka nad pracownikami i emerytami >>
Istotne jest to, że regulamin zfśs nie może zawierać postanowień dyskryminacyjnych.
Cele funduszu wskażą grupy uprawnionych
Ustawa o zfśs nie określa szczegółowo, na jakie cele mogą być wydawane środki z funduszu, posługując się jedynie ogólnym wyliczeniem (art. 2 pkt 1 ustawy o zfśs). Wskazuje jednak, że przyznawanie świadczeń, ulgowych usług czy dopłat z funduszu musi być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu (art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs). Chodzi tu o tzw. kryterium socjalne.
Oprócz tego ustawa wskazuje krąg podmiotów uprawnionych do korzystania z funduszu, zaliczając do nich:
- pracowników,
- rodziny pracowników,
- emerytów i rencistów – byłych pracowników,
- rodziny emerytów i rencistów – rodziny byłych pracowników,
- inne osoby, którym prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych przyznał pracodawca w regulaminie zfśs (art. 2 pkt 5 ustawy o zfśs).
Ustalając w regulaminie zfśs krąg uprawnionych do korzystania z funduszu, pracodawca musi bazować na zapisach ustawowych. W konsekwencji może on rozszerzyć krąg uprawnionych podmiotów (np. o osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych), ale nie może go ograniczyć, np. przez wyłączenie którejkolwiek kategorii ustawowo uprawnionych, np. emerytów i rencistów – byłych pracowników.
Wspólna działalność socjalna pracodawców >>
Pracownicy
Pierwszą grupę osób uprawnionych do świadczeń z zfśs stanowią pracownicy, czyli wszyscy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.), niezależnie od stażu pracy, rodzaju umowy o pracę (np. czas określony, zastępstwo itp.), czy korzystania ze zwolnienia lekarskiego lub urlopu wychowawczego. Na przyznanie świadczeń z funduszu nie powinno również mieć wpływu nieprawidłowe wykonywanie swoich obowiązków przez pracownika lub ukaranie go karą porządkową czy też znajdowanie się w okresie wypowiedzenia.
Byli pracownicy
Do kolejnej grupy uprawnionych ustawa o zfśs zalicza, bez bliższej konkretyzacji, emerytów i rencistów – jako byłych pracowników. Taki zapis oznacza, że prawo do korzystania z funduszu ma jedynie taka grupa byłych pracowników, którzy „ostatecznie odchodzili” z danego zakładu pracy na emeryturę lub rentę, nie kontynuując zatrudnienia u tego samego lub innego pracodawcy, albo po okresie pobierania renty przeszli na emeryturę, nie pracując u tego samego lub innego pracodawcy w czasie pobierania renty. Status emeryta (byłego pracownika) lub rencisty (byłego pracownika) przysługuje bowiem u ostatniego pracodawcy, u którego osoby te były zatrudnione. Dlatego też, w przypadku gdy rencista lub emeryt podejmują dalsze zatrudnienie po uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, uznaje się, że status emeryta – byłego pracownika lub rencisty – byłego pracownika przysługuje im jedynie u ostatniego pracodawcy. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 15 listopada 1991 r. Sąd uznał, że osoba, która uprzednio przeszła na wcześniejszą emeryturę i podjęła w nowym zakładzie pracy zatrudnienie przy zawieszeniu wypłaty emerytury, a następnie po rozwiązaniu stosunku pracy ponownie pobiera emeryturę, w rozumieniu przepisu art. 3 ust. 2 pkt 6 ustawy z 24 października 1986 r. o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym w jednostkach gospodarki uspołecznionej (red. od 1 stycznia 1994 r. chodzi o ustawę o zfśs), jest „emerytem – byłym pracownikiem” tego ostatniego zakładu pracy (I PZP 56/91).
Czy każdemu po równo można sfinansować wyjazd integracyjny z funduszu socjalnego >>
Rodzina pracownika i byłego pracownika
Członkowie rodzin pracowników oraz rencistów i emerytów – byłych pracowników, także są uprawnieni do świadczeń z funduszu.
Komisja socjalna a regulamin zfśs >>
W literaturze prawa pracy przyjmuje się, że grono uprawnionych członków rodzin pracodawca ustala w regulaminie, posiłkując się przy tym przepisami szczególnymi m.in.:
- Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym – członkami rodziny są oboje małżonkowie oraz mieszkające z rodzicami i będące na ich utrzymaniu dzieci,
- ustawą o świadczeniach rodzinnych – do członków rodziny zalicza się małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne; do członków rodziny nie zalicza się natomiast dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko,
- ustawą o pomocy społecznej – według której rodzina to osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące,
- ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej to: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, małżonek, rodzice.
Podstawa prawna:
- art. 2 Kodeksu pracy,
- art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
- art. 2, 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
- art. 67–69 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- art. 3 pkt 16 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (DzU z 2006 r. nr 139, poz. 992 ze zm.).
- art. 6 pkt 14 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1362 ze zm.)
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 15 listopada 1991 r. (I PZP 56/91, OSNC 1992/4/63).