Pracodawcy nierzadko stają przed koniecznością zmiany pracownikowi warunków pracy. Prawo pracy przewiduje kilka sposobów, aby powierzyć pracownikowi inną pracę niż ta określona w łączącej strony umowie o pracę.
Ustawowe przesłanki powierzenia
Ustawodawca gwarantuje, że wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę. Kodeks pracy w art. 42 § 4 stanowi, kiedy i na jaki czas inna praca może być powierzona oraz jakie dodatkowe warunki stawia się przed pracodawcą, aby mógł skorzystać z kodeksowego udogodnienia.
Powierzenie innej pracy musi zostać poprzedzone spełnieniem łącznie kilku przesłanek:
- należy obiektywnie udokumentować potrzeby pracodawcy,
- powierzenie może nastąpić na okres maksymalnie 3 miesięcy w ramach danego roku kalendarzowego,
- powierzenie nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia,
- tymczasowo powierzana praca powinna odpowiadać kwalifikacjom pracownika.
Należy podkreślić, że pracownik może kwestionować zasadność czasowego powierzenia mu innej pracy. Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 18 sierpnia 1976 r., uznając, że pracownik ma prawo kwestionować twierdzenie, że powierzenie mu okresowo innej pracy niż określona w umowie o pracę jest podyktowane uzasadnionymi potrzebami zakładu pracy i okoliczność ta podlega ocenie sądu (I PR 103/76).
Konsekwencje odmowy wykonania polecenia pracodawcy >>
W przypadku gdyby pracownik odmówił wykonywania pracy powierzonej mu tymczasowo przez pracodawcę, może liczyć się z zagrożeniem rozwiązania stosunku pracy w trybie natychmiastowym z jego winy, a powodem będzie wtedy niewykonanie polecenia służbowego.
Przykład
Pracownica pracująca na stanowisku asystentki zarządu otrzymała wyraźne polecenie od pracodawcy rozpoczęcia pracy tymczasowo na okres 3 miesięcy na stanowisku młodszego specjalisty ds. kadr. Praca nie była skomplikowana i polegała na pomocy w porządkowaniu akt osobowych pracowników firmy przed zapowiedzianą kontrolą PIP. Stanowisko to było jednak inne niż określone w umowie o pracę i pracownica odmówiła wykonywania nowych obowiązków. W takiej sytuacji pracodawca wobec oczywistego i ciężkiego naruszenia podstawowego obowiązku pracownika, jakim jest wykonywanie poleceń przełożonego, może rozwiązać stosunek pracy z tą osobą na podstawie art. 52 k.p.
Potrzeby pracodawcy a sankcje za odmowę
W razie odmowy pracownika podjęcia innej pracy niż określona w umowie o pracę oraz rozwiązania z tej przyczyny przez zakład pracy umowy o pracę na podstawie art. 52 k.p. do kompetencji organów rozpatrujących sprawy o roszczenia pracowników ze stosunku pracy należy ocena, czy potrzeby zakładu pracy rzeczywiście uzasadniały skorzystanie z tego trybu zmiany warunków pracy i czy wobec tego odmowa przez pracownika podjęcia innej pracy mogła uzasadniać jego zwolnienie z pracy (wyrok SN z 26 września 1976 r., I PRN 54/78).
Ponadto w wyroku z 8 sierpnia 1978 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że określenie „uzasadnione potrzeby zakładu pracy” oznacza uzasadnione potrzeby zakładu pracy jako całości, a nie tylko jednostki (komórki) organizacyjnej zakładu pracy, do której pracownik został skierowany do pracy (I PR 55/79).
Przykład
Pracownik zgodnie z umową o pracę pracuje na stanowisku księgowego. Pracodawca kieruje go do pracy na stanowisku kontrolera finansowego na okres 2 miesięcy. Pracodawca, mimo prośby pracownika, nie uzasadnił, jakie obiektywne potrzeby zakładu pracy spowodowały takie tymczasowe przeniesienie. W takim przypadku sąd pracy na wniosek pracownika może uznać, że pracodawca nie miał prawa przenieść pracownika tymczasowo do innej pracy.
Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 13 października 1999 r. wyjątkowo pojęcie potrzeby pracodawcy nie obejmuje zmiany zakresu obowiązków pracownika z powodu stanu jego zdrowia (I PKN 293/99).
Decydują również kwalifikacje pracownika
Powierzana pracownikowi praca musi odpowiadać jego kwalifikacjom zawodowym. Dlatego też powierzenie pracownikowi (np. technikowi chemikowi) pracy niewymagającej żadnych kwalifikacji zawodowych (np. sprzątanie) w okresie biegnącego wypowiedzenia warunków pracy i płacy stanowi naruszenie art. 42 § 4 k.p. Odmowa wykonywania takiej pracy nie uzasadnia rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 k.p. (wyrok SN z 8 maja 1997 r., I PKN 131/97).
Powierzenie innej pracy w okresie wypowiedzenia >>
Ponadto za pracę o odpowiednich kwalifikacjach uznaje się pracę, która nie przekracza kwalifikacji pracownika i przy której te kwalifikacje znajdą choćby częściowe zastosowanie. A zatem zakres obowiązków na tymczasowym stanowisku nie powinien także wymagać kwalifikacji wyższych niż te, które ma pracownik.
Forma pisemna
Należy podkreślić, że – odmiennie niż w przypadku zastosowania wypowiedzenia zmieniającego – przy czasowym powierzeniu pracownikowi innej pracy nie jest wymagana forma pisemna. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 13 marca 1979 r. powierzenie pracownikowi pracy, które: dotyczy innej pracy niż określona w umowie o pracę; podyktowane jest uzasadnionymi potrzebami zakładu pracy; obowiązuje na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, nie powoduje obniżenia wynagrodzenia oraz odpowiada kwalifikacjom pracownika – mimo braku wyraźnego obowiązku zachowania formy pisemnej – z przyczyn dowodowych powinno być dokonane na piśmie (I PRN 18/79).
Opis stanowiska pracy a zakres obowiązków >>
Sąd nie przyzna odszkodowania
W odniesieniu do spraw z zakresu tymczasowego powierzenia innej pracy nierzadko pojawiających się na wokandach sądu pracy należy przywołać wyrok z 25 lipca 2003 r., zgodnie z którym pracownikowi, któremu pracodawca powierzył inną pracę, nie przysługują roszczenia przewidziane w razie nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia umowy o pracę albo jej warunków (I PK 269/02). Oznacza to, że pracownik przykładowo nie będzie mógł żądać od pracodawcy odszkodowania w przypadku tymczasowego powierzenia innej pracy, które nastąpiło niezgodnie z ww. wymogami ustawowymi.
Podstawa prawna:
- art. 42 § 4, art. 52 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 18 sierpnia 1976 r. (I PR 103/76, OSP 1978/3/44),
- wyrok SN z 26 września 1978 r. (I PRN 54/78, OSNC 1979/3/60),
- wyrok SN z 13 marca 1979 r. (I PRN 18/79, niepubl.),
- wyrok SN z 8 sierpnia 1979 r. (I PR 55/79, OSNC 1980/1–2/30),
- wyrok SN z 8 maja 1997 r. (I PKN 131/97, OSNP 1998/6/178),
- wyrok SN z 13 października 1999 r. (I PKN 293/99, OSNP 2001/4/113),
- wyrok SN z 25 lipca 2003 r. (I PK 269/02, OSNP 2004/16/280).