Podstawową zasadę dowodzenia tzw. zasadę ciężaru dowodu statuuje art. 6 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Jeżeli wskazujemy, że pracownik dopuścił się naruszenia regulaminu pracy, musimy to wykazać. Gdy twierdzimy wbrew stanowisku pracownika, że otrzymał on wynagrodzenie w terminie – musimy udowodnić to, np. poleceniem przelewu.
Prawo zna jednak sytuacje, kiedy ciężar dowodu jest przeniesiony na drugą stronę. Możliwe jest zatem, że to strona, względem której podnoszone jest roszczenie, musi udowadniać, że jest ono bezzasadne (tak jest np. przy zagadnieniach związanych z naruszeniem dóbr osobistych – art. 24 § 1 k.c.).
Od udowodnienia należy odróżnić uprawdopodobnienie. Uprawdopodobnienie zachodzi wtedy, kiedy wskazuje się okoliczności potwierdzające dany fakt bez zachowania szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym. Uprawdopodobnienie jest możliwe, gdy ustawa wyraźnie tak stanowi (np. uprawdopodobnienie braku zawinienia przy niezachowaniu terminu) – art. 243 k.p.c.
Domniemania
Wyróżniamy 2 rodzaje domniemań: faktyczne i prawne. Domniemanie faktyczne to wniosek, jaki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (art. 231 k.p.c.). Fakty mające znaczenie dla sprawy, które sąd uzna za objęte domniemaniem faktycznym, nie wymagają dowodzenia.
Z domniemaniem prawnym mamy do czynienia, kiedy ustawa posługuje się zwrotem „domniemywa się” lub podobnym. Co istotne, nie można przeprowadzić dowodu przeciwko domniemaniu prawnemu – art. 234 k.p.c.
Nie trzeba udowadniać też okoliczności, które są powszechnie znane lub znane sądowi z urzędu (art. 228 k.p.c.). Należy pamiętać, że znane sądowi z urzędu są okoliczności związane z działaniem sądu jako organu, a nie sędziego. Sąd z urzędu zna fakty dotyczące postępowania, nie zna z urzędu jednak np. specyfiki zatrudnienia w przemyśle włókienniczym, nawet jeśli sędzia kiedyś był tkaczem.
Nie wymagają dowodu także fakty przyznane (art. 229 k.p.c.), tj. fakty podane przez jedną stronę i potwierdzone jako zgodne przez drugą choćby milcząco (art. 230 k.p.c.). Instytucja przyznania ma na celu przyspieszenie postępowania, a także realizację zasady dyspozytywności, to znaczy uzależnienia od stron przebiegu postępowania.
Ocena dowodów przez sąd
Sąd ocenia dowody według własnego przekonania po wszechstronnym zbadaniu zgromadzonego materiału (art. 233 § 1 k.p.c.). Kieruje się tu doświadczeniem życiowym, okolicznościami sprawy itp. Dlatego też nieraz mówimy o dowodach „lepszych” czy „gorszych”. O wiele mocniejszym dowodem będzie przecież zeznanie obciążające pracownika złożone przez jego kolegę z równorzędnego stanowiska niż jego przełożonego, z którym pracownik wcześniej wszedł w konflikt.
Należy podkreślić, że nie wszystkie okoliczności powinny być przedmiotem dowodu. Są nim tylko fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.).
Choć dowodzić można w zasadzie w każdy sposób, Kodeks postępowania cywilnego zawiera szczegółowe regulacje dotyczące niektórych środków dowodowych.
Dokumenty
Ważnym dowodem w procesie są dokumenty. Są to mocne dowody, bowiem w przeciwieństwie do zeznań świadków zazwyczaj są jasne, niezmienne i trwałe. Kodeks dzieli dokumenty na prywatne i urzędowe.
Dokument urzędowy to dokument sporządzony w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania (art. 244 § 1 k.p.c.). Dokument urzędowy stanowi dowód tego, co jest w nim stwierdzone. Jeśli zatem dysponujemy dokumentem urzędowym (np. zaświadczeniem o niezaleganiu ze składkami ZUS), to aby udowodnić, że jest inaczej, druga strona musi przeprowadzić dowód.
Dokument prywatny to każdy inny dokument niż dokument urzędowy. Stanowi on nie dowód zaistnienia danego faktu, a jedynie tego, że osoba, która podpisała ów dokument, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.). Jest to zatem pisemne twierdzenie, a nie udowodnienie danej okoliczności.
Zeznania świadków
Kolejnym dowodem opisywanym przez kodeks jest zeznanie świadków. Strona powołująca się na zeznania świadków powinna dokładnie oznaczyć fakty, które mają być stwierdzone tymi zeznaniami. Świadkami nie mogą być osoby niezdolne do postrzegania i komunikowania, osoby objęte tajemnicą służbową, przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane jako strony. Co istotne, w niektórych przypadkach można odmówić zeznań lub odpowiedzi na zadane mu pytanie (art. 261 k.p.c.).
Należy też pamiętać, że strona nigdy nie może zeznawać jako świadek – zeznania stron to odrębny środek dowodowy.
Jeżeli sprawa wymaga zbadania przedmiotu, przeprowadza się oględziny. Z oględzinami może być połączone przesłuchanie świadków. Oględziny mogą (ale nie muszą) odbyć się w obecności biegłych (art. 292 k.p.c.).
Czy pracownica, której umowę o pracę ZUS uznał za pozorną, powinna nadal świadczyć pracę >>
Opinia biegłych
W przypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków co do liczby i wyboru biegłych wzywa biegłego lub biegłych do złożenia opinii (art. 278 § 1 k.p.c.).
Opinia biegłego nie jest zeznaniem. Jest ona wyrażeniem stanowiska na dany temat. Nie może być to stanowisko stanowiące de facto rozstrzygnięcie merytoryczne sporu. Z drugiej zaś strony sędzia powinien powołać biegłego zawsze, kiedy spór dotyczy kwestii wymagającej wiadomości specjalnych. Jeżeli spór dotyczy praw autorskich do utworów skomponowanych przez pracownika, sędzia musi zasięgnąć opinii biegłego, nawet jeśli sam z wykształcenia jest muzykiem.
Przesłuchanie stron i inne środki dowodowe
Do przesłuchania stron dochodzi tylko, kiedy w sprawie pozostają niewyjaśnione okoliczności mające istotne znaczenie do jej rozwiązania (art. 299 k.p.c.).
Inne środki dowodowe to w szczególności dowody z nagrań, z badania krwi, z próbek DNA itp. Kodeks dopuszcza także środki dowodowe inne niż wspomniane w kodeksie (art. 309 k.p.c.).
Dowodzić można na różne sposoby, a postępowanie dowodowe jest nieraz najważniejszym elementem procesu. W procesie dowodzenia najistotniejsze wbrew pozorom nie jest „prawnicze” podejście do danego zagadnienia, a często zdroworozsądkowe przemyślenie – jak daną okoliczność najprościej (i dlatego nieraz najbardziej skutecznie) udowodnić.
Podstawa prawna:
● ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.