Ochrona roszczeń pracowników

W dobie pogłębiającego się kryzysu gospodarczego szczególnego znaczenia nabierają zagadnienia związane z ochroną roszczeń pracowników w sytuacji, w której pracodawca nie jest już w stanie regulować swoich zobowiązań. Regulacje dotyczące zasad, zakresu i trybu ochrony roszczeń pracowniczych w razie niemożności ich zaspokojenia z powodu niewypłacalności pracodawcy znajdują się w ustawie z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Przepisy ustawy stosuje się w przypadku niewypłacalności pracodawcy będącego:

• przedsiębiorcą,
• położonym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oddziałem banku zagranicznego w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 20 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (DzU z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.), a także
• przedsiębiorcą zagranicznym pochodzącym z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Porozumieniu Gospodarczym, który utworzył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oddział lub przedstawicielstwo, o którym mowa w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej, którego upadłość została ogłoszona na podstawie przepisów ustawy z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU nr 60, poz. 535 ze zm.) dotyczących międzynarodowego postępowania upadłościowego. Każdy ze wskazanych pracodawców ma obowiązek opłacać składki na FGŚP.

Niewypłacalność pracodawcy zachodzi, gdy sąd wyda postanowienie o:

• ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika,
• ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu,
• zmianie postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika,
• oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, jeżeli jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,
• oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Pracownikiem w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, która - zgodnie z przepisami polskiego prawa - pozostaje z pracodawcą w stosunku pracy lub jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą albo wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Oznacza to, że również osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia korzystają z ochrony, jaką stwarza ww. ustawa.

W razie niewypłacalności pracodawcy zaspokojeniu ze środków funduszu podlegają należności główne z tytułu:

• wynagrodzenia za pracę,
• wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• wynagrodzenia za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby, o którym mowa w art. 92 k.p.,
• wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego,
• odprawy pieniężnej przysługującej na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
• ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, o którym mowa w art. 171 § 1 k.p., należnego za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy,
• odszkodowania, o którym mowa w art. 36¹ § 1 k.p.,
• dodatku wyrównawczego, o którym mowa w art. 230 i 231 k.p.,
• składek na ubezpieczenia społeczne należnych od pracodawców na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wynagrodzenie za pracę, za przestój, chorobowe, urlopowe, dodatek wyrównawczy i składki podlegają zaspokojeniu łącznie za okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

W przypadku ponownego zaistnienia niewypłacalności w odniesieniu do danego pracodawcy przepisy dotyczące zaspokajania roszczeń ze środków FGŚP nie mogą mieć powtórnie zastosowania do tych samych pracowników w zakresie tych samych roszczeń.

Przy wypłacie wynagrodzenia za pracę, za przestój, chorobowego, urlopowego, dodatku wyrównawczego łączna kwota świadczeń za okres jednego miesiąca nie może przekraczać przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału.

W celu wypłaty roszczeń w okresie miesiąca od daty niewypłacalności pracodawca, syndyk, likwidator lub inna osoba sprawująca zarząd majątkiem pracodawcy powinna sporządzić zbiorczy wykaz niezaspokojonych roszczeń, określając osoby uprawnione oraz tytuły i wysokość roszczeń wnioskowanych do zaspokojenia ze środków FGŚP. Zbiorczy wykaz obejmuje roszczenia z okresów poprzedzających datę niewypłacalności pracodawcy. Wypłata świadczeń może jednak nastąpić także na podstawie wniosku pracownika, byłego pracownika lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego pracownika (lub byłego pracownika). Wniosek składa się kierownikowi biura nie wcześniej niż po upływie 2 tygodni od terminów przewidzianych do złożenia wykazu.

Warto podkreślić, że w Kodeksie postępowania cywilnego zostały również przewidziane procedury wskazujące na ochronę roszczeń pracowników, a w szczególności ochronę wynagrodzeń pracowników przed egzekucją komorniczą.

Ustawa z 17 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 150, poz. 1239) rozciągnęła ochronę wynagrodzeń pracowniczych bezterminowo na wszystkie grupy pracowników, do wysokości przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Artykuł 890 k.p.c. stanowi, że zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zakazie wypłat z tego rachunku. Paragraf 2 tego samego artykułu stanowi jednak, że wynikający z zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego zakaz wypłat nie dotyczy bieżących wypłat na wynagrodzenia pracowników do wysokości przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału. Wypłata na wynagrodzenie za pracę następuje po złożeniu komornikowi odpisu listy płac lub innego wiarygodnego dowodu. Co istotne, w takim przypadku bank dokonuje wypłat na podstawie zezwolenia komornika.