Zmiany układu zbiorowego pracy, jak również jego rozwiązanie pociągają za sobą konieczność stosownych zmian w zakresie stosunków pracy pracowników. W takich przypadkach nie obowiązuje ochrona przed wypowiedzeniem warunków pracy i płacy, a zatem wypowiedzenie zmieniające wręczone może zostać także chronionemu związkowcowi. Artykuł 32 § 1 ustawy o związkach zawodowych zawiera konstrukcje ochrony stosunku pracy działaczy związkowych.
Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:
- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
- zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść tego pracownika.
Ochrona ta przysługuje przez okres określony uchwałą zarządu, a po jego upływie - dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie.
Wyjątkowo pracodawca może dokonać powyższych czynności, gdy pozwalają na to przepisy odrębne zawarte w innych ustawach, do których należą:
- art. 5 ust. 5 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.),
- art. 411 i 24113 Kodeksu pracy.
Kto jest chroniony
Ochrona wskazana w art. 32 ustawy o związkach zawodowych przysługuje:
- imiennie wskazanym członkom zarządu zakładowej organizacji związkowej,
- imiennie wskazanym innym pracownikom będącym członkami zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
- imiennie wskazanym członkom komitetu założycielskiego,
- pracownikom pełniącym z wyboru funkcję związkową poza zakładową organizacją związkową, korzystającym u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy.
Zarząd zakładowej organizacji związkowej, reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a k.p., wskazuje pracodawcy pracowników podlegających ochronie, w liczbie nie większej niż liczba osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy albo liczba pracowników ustalona zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o związkach zawodowych. Liczbę tę uzależniono od wielkości organizacji związkowej. Ochrona przed zwolnieniem lub wypowiedzeniem zmieniającym w zakładowej organizacji związkowej innej niż reprezentatywna przysługuje jednemu pracownikowi imiennie wskazanemu uchwałą zarządu tej organizacji (art. 32 ustawy o związkach zawodowych).
Rozwiązanie układu zbiorowego
Wyłączenia ochrony zawarte w Kodeksie pracy dotyczą m.in. zmiany warunków zatrudnienia wynikającej z układu zbiorowego pracy. Postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków takiej umowy lub aktu (art. 24113 k.p.). Oczywiście jak najbardziej możliwe jest również zawarcie odpowiednich porozumień w kwestii zmiany warunków zatrudnienia.
Układ zbiorowy pracy rozwiązuje się:
- na podstawie zgodnego oświadczenia stron,
- z upływem okresu, na który został zawarty,
- z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron.
Przepis art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowiedzenia indywidualnych warunków umowy o pracę ze względu na upływ okresu wypowiedzenia zakładowego układu zbiorowego pracy, jeżeli nie został on zastąpiony nowym układem zbiorowym.
Z upływem okresu wypowiedzenia układu przestaje on obowiązywać - nie są nim już w żaden sposób objęte osoby nowo zatrudniane. W stosunku do osób już zatrudnionych należy przyjąć, że zmiana warunków zatrudnienia wynikających z układu wymaga zawarcia porozumienia stron (porozumienie zmieniające) lub wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Należy przyjąć, że do wypowiedzenia warunków pracy lub płacy wynikających z rozwiązanego układu zbiorowego pracy nie stosuje się przepisów o szczególnej ochronie stosunku pracy oraz - w odniesieniu do umowy zawartej na czas nieokreślony - o zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) i konsultacji związkowej (art. 38 § 1 k.p.). Pracodawca jest jednak związany przepisami o równym traktowaniu pracowników i ich niedyskryminacji (art. 32 i 33 Konstytucji RP, art. 112 i 113 k.p., a także art. 183a-183e k.p.) oraz zakazem czynienia z prawa wypowiedzenia użytku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (wyrok SN z 14 lutego 2006 r., III PK 109/05, OSNP 2007/1-2/5). W przypadku zatem rozwiązania układu wypowiedzenie zmieniające pracodawca może wręczyć również chronionym związkowcom.
Wypowiedzenie zmieniające
Wypowiedzenie warunków pracy i płacy (wypowiedzenie zmieniające) polega na zmianie treści stosunku pracy po upływie okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie to uważa się za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warunki pracy lub płacy. Jest to zatem jednostronna czynność pracodawcy (w praktyce najczęściej pogarszająca sytuację pracownika), która jednocześnie wypowiada dotychczasowe warunki stosunku pracy i przedstawia propozycję nowych.
Do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu umów o pracę, a więc długość okresu wypowiedzenia będzie zależna od:
- zakładowego stażu pracy (przy umowie na czas nieokreślony),
- okresu, na który zawarto umowę na okres próbny oraz
- będzie wynosić 2 tygodnie - przy umowie okresowej dłuższej niż 6 miesięcy (jeżeli strony wypowiedzenie przewidziały).
Pracownik może przyjąć proponowane warunki, składając stosowne oświadczenie. Dorozumiane wyrażenie zgody następuje także, gdy przed upływem połowy okresu wypowiedzenia pracownik nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia proponowanych warunków płacowych. Pouczenie o tym musi zawierać pismo pracodawcy wypowiadające warunki pracy lub płacy. Jeśli go nie zawierało, pracownik ma prawo złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia nowych warunków do końca okresu wypowiedzenia.
Podstawa prawna: