Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (ZFŚS) – to specjalny fundusz, przeznaczony na:
- finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z niego, tj. usług świadczonych przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielania pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową,
- dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych, takich jak ośrodków wczasowych i kolonijnych, domów wypoczynkowych, sanatoriów, ogrodów działkowych, obiektów sportowo-rekreacyjnych, żłobków i przedszkoli oraz obiektów służących działalności kulturalnej, oraz
- na tworzenie zakładowych żłobków, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego.
Do korzystania ze środków zgromadzonych na funduszu uprawnieni są: pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu.
Nie wszyscy pracodawcy mają obowiązek tworzenia funduszu. Dotyczy to tylko:
- pracodawców zatrudniających według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty,
- pracodawców prowadzących działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 20, 21 i 24 27 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (DzU nr 249, poz. 2104) bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.
Natomiast pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty mogą tworzyć Fundusz lub wypłacać świadczenie urlopowe. W takiej sytuacji, jeżeli są nieobjęci układem zbiorowym pracy oraz niezobowiązani do wydania regulaminu wynagradzania, informacje w sprawie nietworzenia funduszu i niewypłacania świadczenia urlopowego przekazują pracownikom w pierwszym miesiącu danego roku kalendarzowego, w sposób przyjęty u danego pracodawcy. W przeciwnym razie takie informacje zawiera się w układzie zbiorowym pracy. Jeżeli pracownicy nie są objęci układem zbiorowym pracy, postanowienia w sprawie nietworzenia funduszu zawiera się w regulaminie wynagradzania.
Świadczenie urlopowe pracodawca wypłaca raz w roku każdemu pracownikowi korzystającemu w danym roku kalendarzowym z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Świadczenie takie nie podlega składce na ubezpieczenie społeczne pracowników.
Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Jego wysokość wynosi w przeliczeniu na jednego zatrudnionego 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą.
Z kolei wysokość odpisu podstawowego na jednego pracownika młodocianego to w pierwszym roku nauki 5%, w drugim roku nauki 6%, a w trzecim roku nauki 7% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, a na jednego pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z niego.
Środki funduszu niewykorzystane w danym roku kalendarzowym przechodzą na rok następny.
Pracodawca, który nie tworzy funduszu, gdy jest do tego zobowiązany albo podejmuje działania niezgodne z przepisami ustawy, podlega karze grzywny.