Odprawa pośmiertna – to jednorazowe świadczenie pieniężne. Ma ono charakter socjalny i jest formą finansowej pomocy dla rodziny pracownika w trudnym dla niej okresie po jego śmierci.
Prawo do odprawy powstaje z dniem śmierci pracownika w 2 sytuacjach, jeżeli śmierć nastąpiła:
- w czasie trwania stosunku pracy lub
- po rozwiązaniu stosunku pracy, ale w trakcie pobierania zasiłku chorobowego.
Wysokość odprawy jest uzależniona od okresu zatrudnienia zmarłego pracownika u danego pracodawcy. Do tego okresu wlicza się również poprzednie zatrudnienie, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła w wyniku przejścia zakładu lub jego części na innego pracodawcę, a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez poprzedniego pracodawcę.
Stanowi ona odpowiednio równowartość:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- 6-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Wysokość odprawy oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Ustalenie odprawy w wyższej niż 1-, 3- i 6-miesięcznej wysokości możliwe jest w układach zbiorowych pracy lub w regulaminie wynagrodzenia.
Prawo do odprawy pośmiertnej przysługuje zawsze małżonkowi zmarłego pracownika, natomiast innym członkom jego rodziny (dzieciom, wnukom, rodzicom i rodzeństwu), tylko jeżeli spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Odprawa ta należy się uprawnionym osobom niezależnie od innych świadczeń, które jako prawa majątkowe po zmarłym pracowniku przechodzą na członków jego najbliższej rodziny.
Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych między wszystkich uprawnionych członków rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, wówczas przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty.
Pracodawca może zwolnić się z obowiązku wypłaty odprawy pośmiertnej w sytuacji, gdy ubezpieczy pracownika na życie w instytucji ubezpieczeniowej. Wówczas instytucja taka przekaże odszkodowanie w wysokości nie niższej niż wysokość odprawy pośmiertnej. Jeżeli natomiast odszkodowanie nie stanowi równowartości odprawy pośmiertnej, pracodawca jest zobowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Prawo do odprawy pośmiertnej powstaje bez względu na staż pracy zmarłego i przyczyny jego śmierci. W razie zatrudnienia pracownika u kilku pracodawców należy się ona od każdego z nich.
Spory o odprawę pośmiertną rozstrzygają sądy pracy. Okres, w jakim może być dochodzone świadczenie z tytułu odprawy, wynosi 3 lata od chwili śmierci pracownika. Odprawa pośmiertna jest wolna od podatku dochodowego od osób fizycznych.