W dniu 1 czerwca przypada Dzień Dziecka. Wielu zastanawia się czy dzieci mogą pracować. Często widzi się dzieci w reklamie czy w serialu telewizyjnym. Czy taka działalność dziecka ma charakter pracy zarobkowej? Czy na pracę dziecka potrzebna jest zgoda rodzica i inspektora pracy? Poniżej najważniejsze warunki formalne, aby móc legalnie zatrudniać dziecko i szanować jego prawa.
- Stałe zatrudnianie dzieci jest zakazane
- Dzieci w wieku od 13 do 16 roku życia i poniżej 13 roku życia - zatrudnianie
- Wyjątkowa dopuszczalność pracy dzieci
- Jakie dokumenty należy złożyć do inspektora pracy, aby zatrudnić dziecko?
- Co powinno zawierać zezwolenie inspektora pracy?
- Zezwolenie inspektora pracy
- Czy inspektor pracy może cofnąć zezwolenie na pracę dziecka?
- Odpowiedzialność za naruszenie przepisów w sprawie zatrudniania dzieci
Stałe zatrudnianie dzieci jest zakazane
Zgodnie z Konstytucją RP, stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania dzieci określa ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm., dalej jako: KP). Najważniejsze jest jednak to, aby nie doszło wyzysku dziecka, demoralizacji czy naruszenia obowiązku szkolnego. To nauka ma pierwszeństwo przed pracą, jednak możliwe są takie sytuacje, że praca jest elementem procesu kształcenia (np. w zakresie przyuczenia do wykonywania nauki zawodu przez młodocianego).
W Polsce obowiązują liczne akty prawa międzynarodowego czy europejskiego, które regulują pracę dzieci. Jednym z takich aktów jest: Dyrektywa Rady 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych.
Polecamy: „Zatrudnianie i zwalnianie pracowników. Obowiązki pracodawców 2023"
Dzieci w wieku od 13 do 16 roku życia i poniżej 13 roku życia - zatrudnianie
Przepis art. 22 KP wskazuje na zdolność pracowniczą, która przysługuje osobom o co najmniej ograniczonej zdolności do czynności prawnych, czyli odnosi się do osób, które ukończyły 13 lat. Dziecko w wieku od 13. do 16. roku życia może zatem zawrzeć umowę o pracę.
Jeżeli jednak chodzi o dzieci do lat 13, to należy przyjąć, że możliwy jest udział takiego dziecka w określonych rodzajach działalności. Zawiera się umowę na udział dziecka (do lat 13) w określonych przejawach aktywności, przy czym stroną tej umowy jest przedstawiciel ustawowy lub opiekun dziecka. Również w tym przypadku wymagane jest zezwolenie inspektora pracy.
Wyjątkowa dopuszczalność pracy dzieci
W KP określone są przesłanki zatrudniania dzieci. Przepisy nie są rozbudowane ale należy przygotować dużą ilość dokumentów, a w całym procesie decyzyjnym bierze udział kilka podmiotów.
Do ukończenia przez dziecko 16 roku życia jest możliwe jego zatrudnianie. Wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko jest jednak dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotów wykonujących danego rodzaju działalność, tj.:
- działalność kulturalną,
- działalność artystyczną,
- działalność sportową,
- działalność reklamową.
Aby dziecko mogło być legalnie zatrudnione wymagana jest uprzedniej zgody:
- przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka,
- zezwolenie właściwego inspektora pracy.
Jakie dokumenty należy złożyć do inspektora pracy, aby zatrudnić dziecko?
Do wniosku o zatrudnienie dziecka, który składa się do inspektora pracy, należy dołączyć:
- pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;
- orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;
- jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu - opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych.
Co powinno zawierać zezwolenie inspektora pracy?
Zezwolenie przybiera formę decyzji administracyjnej, do której mają zastosowanie przepisy KPA. Odwołanie od decyzji inspektora pracy rozpoznaje okręgowy inspektor pracy, od którego decyzji można wnieść z kolei skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Zezwolenie inspektora pracy, które określa, że dziecko może wykonywać pracę zarobkować powinno zawierać:
- dane osobowe dziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna;
- oznaczenie podmiotu prowadzącego działalność, który ma zatrudniać dziecko;
- określenie rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które może wykonywać dziecko;
- określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;
- określenie dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracy lub innych zajęć zarobkowych;
- inne niezbędne ustalenia, wymagane ze względu na dobro dziecka lub rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko.
Zezwolenie inspektora pracy
- jeżeli wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych powoduje zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego dziecka;
- jeżeli wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych zagraża wypełnianiu obowiązku szkolnego przez dziecko.
Brak zezwolenia przedstawiciela ustawowego lub inspektora pracy przed nawiązaniem umowy z dzieckiem prowadzi do nieważności takiej umowy na podstawie art. 58 § 1 KC.
Czy inspektor pracy może cofnąć zezwolenie na pracę dziecka?
Tak, oczywiście inspektor pracy może cofnąć zezwolenie na pracę dziecka, ponieważ najważniejsze jest dobro dziecka, a w szczególności jego zdrowie (w tym psychiczne), życie a także obowiązek szkolny. Inspektor pracy cofa zezwolenie na pracę dziecka, jeżeli zawnioskuje o to przedstawiciel ustawowy lub opiekun dziecka. Ponadto inspektor cofa zezwolenie z urzędu, jeżeli stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają warunkom określonym w wydanym zezwoleniu.
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów w sprawie zatrudniania dzieci
Zgodnie z art. 283 § 2 pkt 9 KP, kto bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.