Kandydaci na rzeczników ds. etyki w dużej grupie kapitałowej muszą zawieszać członkostwo partyjne lub związkowe. Organizacje związkowe działające w tej grupie uważają, że narusza to prawa reprezentowanych przez nich pracowników. Rzecznik praw obywatelskich podziela ich wątpliwości. Co rzecznikowi odpowiedział resort rodziny i polityki społecznej?
Zawieszenie członkostwa w związku zawodowym ma służyć zapewnieniu bezstronności rzeczników ds. etyki, którzy stoją na straży przestrzegania kodeksu etyki przyjętego w grupie kapitałowej. Konieczność zawieszania członkostwa budzi poważne wątpliwości w kontekście zgodności z przepisem Konstytucji, który gwarantuje wolność zrzeszania się w związkach zawodowych – uważa rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek.
Ograniczenie działalności związkowej – tylko w ustawie
Konstytucja stanowi, że zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych oraz innych wolności związkowych może być ograniczony tylko w ustawie. Tymczasem przewidziane przez pracodawcę ograniczenia działalności związkowej nie mają umocowania ustawowego.
W ocenie RPO, obowiązek złożenia oświadczenia o bezstronności przez kandydata na rzecznika ds. etyki stanowiłby wystarczające zabezpieczenie przed ewentualnymi wpływami związkowymi na działania podejmowane przez niego już jako rzecznika.
Przedsiębiorstwa powinny być ostrożne – odpowiada MRiPS
„Przedsiębiorstwa, podejmując działania na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw – jakimi w szczególności jest powoływanie rzeczników ds. etyki – powinny być szczególnie ostrożne i przeanalizować wpływ tych działań na fundamentalne prawa pracownicze, takie jak prawo do zrzeszania się” – odpowiadając na wątpliwości RPO napisał sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Stanisław Szwed.
Czy związki zawodowe mogą wypowiadać się w sprawie etyki w zakładzie pracy
Kodeks etyczny – zdaniem przedstawiciela MRiPS – jeżeli odnosi się do praw i obowiązków pracowników związanych z organizacją pracy pokrywa się z zakresem tematycznym regulaminu pracy. Zgodnie zaś z przepisami Kodeksu pracy i ustawy o związkach zawodowych regulamin pracy powinien zostać ustalony z zakładową organizacją związkową.
Zakładowa organizacja związkowa jest uprawniona do wypowiadania się także w sprawie pozostałych kwestii poruszanych w kodeksach etycznych, które nie są związane z prawami i obowiązkami pracowników związanymi z organizacją pracy. Organizacja związkowa uprawniona jest bowiem do zajmowania stanowiska we wszelkich sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw. Ma więc pełne prawo do wyrażania swojego stanowiska także w kwestiach etyki. W myśl przepisów ustawy o związkach zawodowych, w zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkie osoby, które mają prawo do organizowania się w związki, niezależnie od ich przynależności związkowej.
Dyskryminacja z powodu przynależności do związku zakazana
Ustawa o związkach zawodowych wprowadza zakaz dyskryminacji „w zatrudnieniu” osób, którym przysługuje prawo do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych, z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej, którego skutkiem jest w szczególności:
- odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku prawnego,
- niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę zarobkową lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą zarobkową,
- pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe.
Nie definiując pojęcia „w zatrudnieniu” i wskazując przykładowe skutki dyskryminacji, ustawodawca wskazuje szeroki kierunek interpretacji zakazu dyskryminacji. Ich katalog jest otwarty. W ocenie resortu rodziny i polityki społecznej taka regulacja zapewnia wystarczającą ochronę przed dyskryminacją z powodu przynależności do związku zawodowego.
Przestrzeganie prawa podstawą społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw
Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (CSR) zakłada na najbardziej podstawowym poziomie, że organizacja społecznie odpowiedzialna przestrzega prawa obowiązującego w danym państwie – zwraca uwagę MRiPS. Zasada ta jest obecna w wielu dokumentach dotyczących CSR, na przykład w Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka czy w Trójstronnej Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej przedsiębiorstw wielonarodowych narodowych i polityki społecznej.
Co więcej w Wytycznych ONZ w części II, zatytułowanej „Odpowiedzialność przedsiębiorstw za poszanowanie praw człowieka” stwierdza się, że przedsiębiorstwa powinny szanować prawa człowieka: zarówno unikać ich naruszenia, jak i przeciwdziałać negatywnym skutkom wpływu na realizację praw człowieka, do którego się przyczyniły. Odpowiedzialność przedsiębiorstw za poszanowanie praw człowieka odnosi się do powszechnie uznanych praw człowieka, w tym do praw podstawowych określonych w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej fundamentalnych zasad i praw w pracy. Deklaracja określa pięć takich praw, jednym z nich jest wolność zrzeszania się i prawo do rokowań zbiorowych, zdefiniowane w Konwencji dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 1948 r. oraz Konwencji dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych z 1949 r.